Niemal 20 złotych za kilogram cukru? Dzisiaj jest to nie do pomyślenia. Jednak w przeliczeniu właśnie tyle płacili nasi pradziadkowie w II RP. Co więcej, ten sam polski cukier Brytyjczycy mogli kupić ponad osiem razy taniej.
Przedwojenna Polska już od swego zarania miała problem z cukrem. Zniszczenia wojenne sprawiły, że rolnictwo i przemysł cukrowniczy nie były w stanie sprostać zapotrzebowaniu na słodki towar.
Reklama
Niemal cztery lata po ponownym pojawieniu się Polski na mapach krakowski „Ilustrowany Kuryer Codzienny” opisywał zażarte boje toczone w Warszawie między spekulantami a konsumentami o cenę cukru. Dziennikarz gazety relacjonował (pisownia uwspółcześniona):
Z początku paskarze cukier zupełnie schowali, później zaczęli go po troszkę wypuszczać z kryjówek, ale jednocześnie podnieśli cenę. Wywołało to oburzenie publiczności, następnie energiczną akcję prasy, wreszcie wkroczenie władz i złote czasy paskarzy cukrowych się skończyły.
Tu i ówdzie przeprowadzono rewizję, wykryto zapasy, skonfiskowano je, paskarzy oddano sądowi i cukier się znalazł a cena jego pozostała stara i normalna (…). U nas odgrywa się ta sama historia: cukru nie można dostać, albo trzeba płacić drożej.
Cukier. Nad Wisłą towar luksusowy
W kolejnych latach sytuacja aprowizacyjna się unormowała, ale ceny nadal pozostawały zaporowe. Wynikało to w głównej mierze z objęcia cukru podatkiem akcyzowym. I nie była to wcale symboliczna opłata. Za każdą tonę cukru producent lub importer był zmuszony wpłacić do budżetu aż 370 zł. Teraz byłoby to około 3700-4400 współczesnych złotówek!
O tym jak istotny był to zastrzyk gotówki dla publicznych finansów najlepiej świadczy fakt, że roczne dochody z cukru wynosiły nawet sto kilkadziesiąt milionów złotych. Były więc wyższe od wydatków ponoszonych z budżetu państwa na budowę i utrzymanie dróg.
Taka polityka fiskalna doprowadziła do tego, że w 1928 roku w Warszawie kilogram cukru kosztował aż 1,56 złotego (ok. 16-19 dzisiejszych złotych). W innych rejonach kraju wcale nie było lepiej. Czasami wręcz trzeba było płacić jeszcze więcej. Sytuacja taka miała miejsce na przykład w Wilnie czy Lwowie, gdzie cukier był o dwa grosze droższy niż w stolicy.
Nic zatem dziwnego, że „Rzeczpospolita” pisała z goryczą w październiku 1928 roku, iż „dla szerszych mas ludności cukier jest jeszcze »luksusem«”. Aby przekonać się o tym, jak bardzo boleśnie prawdziwe były te słowa, wystarczy przejrzeć przedwojenne tabele zarobków.
Początkujący nauczyciel szkoły powszechnej (podstawowej) zarabiał na przełomie lat 20. i 30. XX wieku miesięcznie 242 złote, a kancelista w urzędzie już tylko 180 złotych. Płaca robotników fizycznych rzadko natomiast przekraczała 100, góra 120 złotych miesięcznie.
Nad Tamizą tani jak barszcz
Nawet wybuch wielkiego kryzysu nie zmienił znacząco zaporowej ceny cukru. W 1930 roku płacono za kilogram średnio 1,41 złotego. Jednocześnie – jak piszą Jerzy Tomaszewski i Zbigniew Landau w książce Polska w Europie i Świecie 1918-1939 – w Wielkiej Brytanii „polski cukier sprzedawano po 17 gr za kilogram”. Zatem biedny Kowalski musiał płacić ponad osiem razy więcej za taki sam cukier niż zamożny Smith.
Wszystkiemu winne było stosowanie przez polskie władze cen dumpingowych, które miały poprawić bilans handlu zagranicznego, a tym samym spowodować napływ potrzebnych dewiz. W tej sytuacji skartelizowany przemysł cukrowniczy odbijał sobie straty eksportowe zdzierając z konsumentów nad Wisłą.
Reklama
To z kolei wzbudzało zrozumiały opór społeczeństwa. W jednym z numerów dziennika „Dzień Dobry” pisano:
A czy wiecie panowie fabrykanci cukru, że setki tysięcy robotników w Polsce zarabiają dziennie tyle, Ile kosztuje ten kilogram cukru. że są całe szeregi robotników, którzy za całodzienny swój zarobek nawet kilograma cukru kupić nie są w stanie.
Czyż ten robotnik, czy pracownik umysłowy nie wolałby pić herbatę lub kawę z cukrem, niż łykać gorzką lub niedosłodzoną, czyż nie karmiłby tego dziecka słodyczami, skoro cukier krzepi i tak przyjemnie smakuje!
Druga połowa lat 30. przyniosła pewną poprawę. Cena spadła do około złotówki za kilogram. Jednak zubożałego społeczeństwa w większości nadal nie było stać na zakup towaru luksusowego, jakim był cukier. I nawet nie było czym go zastąpić. Łase na pieniądze władze zdelegalizowały wszelkie zamienniki.
Sprzedaż słodziku (sacharyny) odbywała się za zezwoleniem władz skarbowych. Nabyć można go było z wielkim trudem i to wyłącznie do celów leczniczych (dla diabetyków) lub naukowych.
Bibliografia:
- 27 gr. dziennie na utrzymanie dziecka na wsi, „Dziennik Poranny” 15 V 1938, nr 111, s 1.
- Cukier krzepi? — Więc chcemy cukru! Ale żądamy cukru taniego!, „Dzień Dobry”, 10 IX 1932, nr 252, s. 3
- Mały Rocznik Statystyczny 1938.
- M. Arcta Nowoczesna encyklopedia ilustrowana, Warszawa [1937].
- Okiełznać paskarzy cukrowych!, „Ilustrowany Kuryer Codzienny”, 14 VIII 1922, nr 218, s. 6.
- Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej, 1928.
- Spożycie cukru w Polsce, „Rzeczpospolita”, 13 X 1928, nr 294, s. 7.
- Jerzy Tomaszewski, Zbigniew Landau, Polska w Europie i Świecie 1918-1939, Warszawa 2005.
2 komentarze