Kazimierz Wielki w rosyjskich podręcznikach szkolnych do historii

Czego rosyjskie dzieci dowiadują się w szkołach o historii Polski? To zdecydowanie zbyt szerokie pytanie na jeden artykuł, spróbujmy więc prościej. Czego dowiadują się o Kazimierzu Wielkim – władcy, nad Wisłą zaliczanym do grona najbardziej zasłużonych i najważniejszych w naszych dziejach, a zarazem o człowieku, który rozpoczął polską ekspansję na wschód?

Nad tym właśnie tematem pochyliła się swego czasu Teresa Maresz. Badaczka z uniwersytetu w Bydgoszczy przejrzała osiem radzieckich i aż dwadzieścia rosyjskich podręczników szkolnych do historii, w poszukiwaniu wzmianek o Polsce Kazimierza Wielkiego.

Reklama

Praca podsumowująca ten wysiłek ukazała się drukiem już prawie dekadę temu. Nadal jednak wydaje się równie wartościowa, co wtedy. Nawet jeśli większość podręczników, o których pisze dr hab. Maresz wyszła już z użytku, to właśnie z nich nabywali wiedzę mieszkańcy obecnej Federacji Rosyjskiej i innych krajów dawnego Związku Radzieckiego.

Sprawdźmy czego dokładnie uczono ich o Polsce i Kazimierzu – jedynym władcy znad Wisły zgodnie obdarzonym przydomkiem Wielkiego.

„Kazimierz Wielki nie zaistniał”

Dla czasów radzieckich odpowiedź jest prosta, choć też zaskakująca. Wprawdzie to właśnie Kazimierz Wielki przyłączył do państwa Piastów Ruś Czerwoną – a więc również obszary wchodzące dawniej w skład ZSRR – ale podręczniki drukowane w Moskwie nie poświęcały mu najmniejszej nawet uwagi.

W książce do historii do klasy piątej wydanej w 1946 roku o władztwie Kazimierza Wielkiego padło jedno zdanie: „Co się tyczy Księstwa Halickiego, to w połowie XIV w. opanowała je Polska”. W podręczniku dla klasy ósmej z 1958 roku nie było nawet tak zdawkowych szczegółów.

W książkach uzupełniających z lat 60. XX wieku zieje podobna luka. Teresa Maresz przejrzała dwa z nich i zawyrokowała: „Kazimierz Wielki i państwo polskie za jego panowania nie zaistniało”.

W innych podręcznikach powtarza się podobny schemat. Praca Ekateriny Agibalovej i Grigorija Donskogo, używana szeroko od lat 60. do 80. – zero wiadomości o Polsce. Podręcznik Evgenija Kosminskiego ściśle do historii wieków średnich – też zero, chyba że uwzględnić zaznaczenie Polski na mapie Zaborów ziem zachodnich Słowian dokonanych przez niemieckich feudałów.

Reklama

Sytuacja nie zmieniła się nawet u samego schyłku komunizmu. Teresa Maresz znalazła tylko jeden podręcznik z lat 80. XX wieku mówiący coś o państwie Kazimierza Wielkiego. W Istorii SSSR autorstwa Milicy Neckiny i Pavla Lejbengruba stwierdzono: „Księstwo halickie dostało się pod panowanie Polski”. I to już wszystko.

Kraków „w jakimś państwie o bliżej niezarysowanych granicach”

Sytuacja uległa pewnej zmianie dopiero po upadku Sowietów. Choć trudno mówić o przełomie.

W podręcznikach od historii Rosji Polska z XIV wieku wciąż trafia co najwyżej na mapy. Jeśli wspomina się o niej w tekście głównym to jak dawniej – w jednym lub góra dwóch zdaniach. Inaczej rzecz się ma z podręcznikami do dziejów powszechnych.

„Tylko w jednym z nich (spośród ośmiu analizowanych) odnotowujemy brak informacji o królu Kazimierzu Wielkim i jego państwie” – stwierdziła Teresa Maresz. Nie należy jednak odczytywać tego wniosku jako wyrazu optymizmu.

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

W połowie rosyjskich podręczników do historii powszechnej Polskę z XIV stulecia widać zaledwie na mapach. Albo nawet nie Polskę lecz sam Kraków (położony „w jakimś państwie o bliżej niezarysowanych granicach”). Komentarza odautorskiego brakuje nawet w książce z 2004 roku, w której szeroko i ze szczegółami rozpisano się o Czechach tej samej epoki.

Szlacheckie warcholstwo i magnacka samowola… w czasach Kazimierza Wielkiego?

Inaczej rzecz się ma z paroma innymi podręcznikami z początku lat dwutysięcznych. Ale inaczej nie znaczy lepiej. Informacje, które w nich podano są przekłamane, albo wprost błędne. A nawet gdy sam tekst zdaje się względnie rzetelny, to na przykład towarzyszy mu ilustracja czeskiego zamku jako przykład budowlanych inicjatyw Kazimierza Wielkiego.

Reklama

W podręczniku Sergeja Kolpakova, Michaila Ponomareva i jeszcze dwóch innych autorów stwierdzono, że „po śmierci Bolesława Chrobrego Polska rozpadła się” i „dopiero na początku XIV wieku” się odrodziła. Bez sensu, ale jeszcze bardziej oderwany od rzeczywistości jest kolejny fragment przytoczony przez Teresę Maresz:

To wtedy magnaci władający wielkimi obszarami ziem, z uzależnionymi od siebie chłopami, nie bardzo liczyli się z królem. Z większych wpływów w państwie korzystali rycerze-szlachta. Osiągnęli oni to, że bez zgody sejmu król nie mógł podjąć ani jednego ważnego postanowienia.

Twórcom czasy Kazimierza Wielkiego ewidentnie pomyliły się z późniejszą o dobrze ponad sto lat epoką królów elekcyjnych.

Nikomu to jednak najwidoczniej nie przeszkadzało, bo po paru latach zespół w zbliżonym składzie przygotował kolejny podręcznik. A historię XIV-wiecznej Polski przedstawił w nim tak, że wydaje się, iż krajem rządził w tym czasie nie Kazimierz Wielki, ale jakiś anonimowy „król czeski”.

Jedyny wyjątek

Wśród wszystkich dwudziestu ośmiu radzieckich i rosyjskich podręczników do historii Teresa Maresz znalazła tylko jeden, w którym dzieje Polski z czasów Kazimierza Wielkiego przedstawiono nieco szerzej, a przede wszystkim – rzetelniej.

Istoria srednih vekov Vladimira Veduskina zawiera mapę Czech i Polski, ale też całe trzy akapity poświęcone epoce kazimierzowskiej. Uczniowie mogą się z nich dowiedzieć, że Kazimierz Wielki „kontynuował politykę jednoczenia kraju, zapoczątkowaną przez jego poprzedników” i zdołał „przywrócić część wcześniej utraconych ziem” oraz „umocnić władzę królewską”.

Reklama

Veduskin podaje konkretne osiągnięcia króla: „uporządkowanie prawa państwowego”, ujednolicenie systemu pieniężnego, organizację ceł. Cytuje nawet znane – choć oczywiście nie Rosjanom – powiedzenie: „O Kazimierzu mówi się, że otrzymał Polskę drewnianą, a pozostawił murowaną”.

Przeczytaj również o tym czy Kazimierz Wielki był Polakiem? Zaskakujące fakty o przodkach sławnego króla

Bibliografia

• Maresz Teresa, Polska Kazimierzowska w polskich, rosyjskich, białoruskich i ukraińskich podręcznikach do historii [w:] Kazimierz Wielki i jego państwo. W siedemsetną rocznicę urodzin ostatniego Piasta na tronie polskim, red. J. Maciejewski, T. Nowakowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2011.