Przeciętna długość życia w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Czy Polacy żyli najkrócej w Europie?

Strona główna » Nowożytność » Przeciętna długość życia w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Czy Polacy żyli najkrócej w Europie?

Dane o średniej długości życia w wieku XVIII zaskakują. Czy rzeczywiście sytuacja w Polsce była aż tak dramatyczna? I dlaczego nawet w najbardziej rozwiniętych krajach ludzie żyli średnio niewiele ponad 30 lat?

„Przez wiele wieków wzrost trwania życia ludzkiego był nader powolny” – podkreślają Cezary Kuklo, Juliusz Łukasiewicz i Cecylia Leszczyńska w pracy Historia Polski w liczbach. Polska w Europie.


Reklama


Złe warunki sanitarne, brak nowoczesnej medycyny, niezrozumienie zasad higieny i powszechna w niskich warstwach społecznych bieda w dramatyczny sposób wpływały na średnią długość życia. W największym stopniu statystyki zaburzała jednak ogromna aż do czasów najnowszych śmiertelność niemowląt.

W wieku XVIII na polskich wsiach umierało około 25% wszystkich noworodków, a w największych miastach od 15 do ponad 20%. Zagranicą liczby były podobne.

XVIII-wieczne „baby pod kościołem świętego Jana”. Ilustracja ze Zbioru rozmaitych strojów polskich Norblina de la Gourdaine.

Średnio 30 lat życia

Ogółem, według wspomnianych demografów, średnia długość życia w Europie pierwszej połowy XVIII wieku wynosiła od 25 do 28 lat, a w drugiej zaczęła się podnosić do nieco ponad 30 lat.

Nie oznacza to oczywiście, że ludzie zwykle dożywali tylko do trzydziestki, albo że w społeczeństwie brakowało osób starszych. Szansa na zgon w niemowlęctwie lub dzieciństwie i na przedwczesną śmierć na skutek choroby była jednak tak duża, że dawała szokująco niską średnią.


Reklama


Przeciętna długość życia w Warszawie w XVIII wieku

Liczby dla poszczególnych krajów są przybliżone i zwykle oparte na badaniach przeprowadzanych w pojedynczych miastach, gminach czy parafiach.

W przypadku Rzeczpospolitej oszacowano długość życia w Warszawie u schyłku XVIII wieku, a także w parafii Bejsce w Świętokrzyskiem na przestrzeni całego stulecia.

XVIII-wieczny polski „chłop przy robocie”. Ilustracja ze Zbioru rozmaitych strojów polskich Norblina de la Gourdaine.

W polskiej stolicy ludzie dożywali średnio wieku 26 lat. Na wsi statystyki wyglądały lepiej, ale w przeciwieństwie do danych z reszty Europy przeciętna długość życia spadała, nie zaś rosła. W pierwszej połowie stulecia wynosiła 29,3 lat, a w drugiej już tylko 26,7.

Dla porównania obecnie Polacy dożywają średnio wieku 73,8 lat a Polki 81,7 lat (dane z roku 2018).

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

Długość życia w nowożytnej Polsce na tle Europy

Liczby z Polski, choć bardzo fragmentaryczne, zaskakują, jeśli zestawić je z danymi europejskimi. Z materiałów statystycznych wynika, że Polacy żyli niemal najkrócej na kontynencie. Gorzej – i to nieznacznie – było tylko w Rosji.

Poniżej dane w oparciu o książkę Historia Polski w liczbach. Polska w Europie. Statystyki dla poszczególnych krajów uśredniłem, tak by uwzględnić wszystkie wiadomości dla drugiej połowy XVIII stulecia.


Reklama


1. Anglia – 40,2

2. Dania – 37,65

3. Szwecja – 35,7

4. Szwajcaria – 33,3

5. Prusy – 32,6

6. Włochy – 32

Kobieta sprzedająca pomarańcze. Ilustracja ze Zbioru rozmaitych strojów polskich Norblina de la Gourdaine.

7. Węgry – 31

8. Francja – 28,075

9. Hiszpania – 28,1

10. Polska – 26 (Warszawa), 26,7 (wieś)

11. Rosja – 24,2


Reklama


Dlaczego w Anglii ludzie żyli najdłużej?

„Widoczny w tablicy stosunkowo wysoki poziom przeciętnego trwania życia w Anglii mógł pozostawać w związku z rozwojem ekonomicznym i kulturalnym na Wyspach Brytyjskich i postępami w dziedzinie sanitarnej” – podkreślają Cezary Kuklo, Juliusz Łukasiewicz i Cecylia Leszczyńska.

Bardziej zaskakują wysokie lokaty krajów skandynawskich. Ale też fakt, że nawet po sąsiedzku – na przykład na Węgrzech – ludzie żyli dłużej niż w Polsce.

„Żydowski furman”. Ilustracja ze Zbioru rozmaitych strojów polskich Norblina de la Gourdaine.

Zalecana ostrożność

Czy jednak podane liczby, oparte na fragmentarycznym i trudnym do interpretacji materiale, precyzyjnie oddają rzeczywistość?

Cezary Kuklo, we własnej (choć o parę lat wcześniejszej) pracy pt. Demografia Polski przedrozbiorowej, sugerował, że faktyczne różnice nie były aż tak znaczące.


Reklama


Wprawdzie „w chwili przyjścia na świat [polski] chłopiec miał przed sobą przeciętnie 26-27 lat”, a dziewczynka tylko kilka miesięcy dłużej, ale pod tym względem ponoć „nie ustępowaliśmy” Europie jako takiej. Jeśli już – to tylko krajom zachodnim.

Przeczytaj też o tym, jak wielkim państwem była Rzeczpospolita po unii lubelskiej. Na którym miejscu w Europie się plasowała?

Bibliografia

  1. Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
  2. Kuklo C., Łukasiewicz J., Leszczyńska C., Historia Polski w liczbach. Polska w Europie, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014.
  3. Piasecki E., Ludność parafii bejskiej (woj. kieleckie) w świetle ksiąg metrykalnych z XVIII―XX w. Studium demograficzne, Warszawa-Wrocław 1990.
  4. Trwanie życia w 2018 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2019.
Autor
Kamil Janicki
4 komentarze

 

Skomentuj ffatman Anuluj

Jeśli nie chcesz, nie musisz podawać swojego adresu email, nazwy ani adresu strony www. Możesz komentować całkowicie anonimowo.


Reklama

Wielka historia, czyli…

Niesamowite opowieści, unikalne ilustracje, niewiarygodne fakty. Codzienna dawka historii.

Dowiedz się więcej

Dołącz do nas

Rafał Kuzak

Historyk, specjalista od dziejów przedwojennej Polski. Współzałożyciel portalu WielkaHISTORIA.pl. Autor kilkuset artykułów popularnonaukowych. Współautor książek Przedwojenna Polska w liczbach, Okupowana Polska w liczbach oraz Wielka Księga Armii Krajowej.

Wielkie historie w twojej skrzynce

Zapisz się, by dostawać najciekawsze informacje z przeszłości. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.