Biografie i podręczniki podają, że Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku. Skąd o tym wiemy skoro w XV wieku nie istniały jeszcze księgi metrykalne? Czy na pewno jest to właściwa data? Na te pytania stara się odpowiedzieć Piotr Łopuszański w książce Mikołaj Kopernik. Nowe oblicze geniusza.
Do dziś nie znamy przodków astronoma ze strony ojca (dziadków, pradziadków i dalej w przeszłe pokolenia). Nie są wcale udowodnione jego śląskie korzenie. Pewne jest, że ojciec astronoma przybył do Torunia z Krakowa.
Reklama
Brak ksiąg metrykalnych
A co biografowie piszą o samym Koperniku? Podają datę i miejsce urodzenia, więc wydaje nam się, że wiemy dokładnie, kiedy Mikołaj się urodził. Można to przeczytać w każdym jego biogramie. Ale skąd uczeni czerpią owe informacje?
Biografowie nie powołują się na metrykę urodzenia lub chrztu (bo jej nie ma), a jedynie na… horoskop wykonany w 1541 roku! Wedle Stanisława Grzybowskiego księgi metrykalne zaginęły. Powtarzali to i inni biografowie astronoma, tymczasem ksiądz Alojzy Szorc wyjaśnił: „Przed Soborem Trydenckim ksiąg metrykalnych nie prowadzono”.
Potwierdził to profesor Krzysztof Mikulski, który podkreślał, iż w owym czasie w Toruniu księgi metrykalne nie były prowadzone. Profesor Janusz Małłek wyjaśnił, że toruńskie księgi metrykalne istnieją dla Torunia dopiero od 1600 roku.
Skąd wiedział kiedy Kopernik?
W 1558 roku astronom i astrolog niemiecki, zięć Philipa Melanchtona, Kacper Peucer, który uważał teorię heliocentryczną Kopernika za absurdalną, podał: „Mikołaj Kopernik, toruńczyk, kanonik warmiński, urodził się 19 lutego 1473 roku”. Skąd mógł wiedzieć, kiedy urodził się astronom? Zapewne od teścia, z którym korespondowali Tiedemann Giese, przyjaciel Kopernika, i Retyk, uczeń wielkiego torunianina.
Identyczną datę zapisano na drzeworytniczym portrecie astronoma (z konwalią) wydanym w Wittenberdze przez Sabinusa Kauffmanna na początku XVII wieku. Na portrecie jest notka, iż Kopernik urodził się w Toruniu w Prusach (chociaż Toruń należał od 1466 roku do królestwa polsko-litewskiego). Wizerunek wzorowany został na drzeworycie Tobiasa Stimmera zamieszczonym w dziele Nicolasa Reussnera Icones sive imagines virorum litteris illustrium (Obrazy albo wizerunki sławnych uczonych mężów), wydanym w Strasburgu w 1587 roku.
Kopernik (Copernicus) przedstawiony został jako matematyk. Pod wizerunkiem astronoma trzymającego w lewej dłoni konwalie znajduje się łaciński napis: „Quid tum? si mi-hi terra movetur, Solque quiescit, ac coelum? Constat calculus inde meus”. Można to zdanie przetłumaczyć na język polski w ten sposób: „Cóż więc stwierdza moje obliczenie, skoro dla mnie Ziemia się porusza, a Słońce, a nawet niebo się zatrzymują?”.
Reklama
Pod podobizną rytownik umieścił też zagadkową datę MDXLI, czyli rok 1541. W wersji z napisem po niemiecku jest data śmierci Kopernika i publikacji dzieła, 1543. Także na rzekomym portrecie ojca astronoma Jan Brożek kazał umieścić datę 19 lutego, chociaż w czasie, gdy Brożek fundował obraz, obowiązywał już kalendarz gregoriański.
Datę urodzenia 19 lutego 1473 roku i śmierci 24 maja 1543 roku zamieszczono także na miedziorycie znajdującym się w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, a pochodzącym z dzieła Dreux du Radiera L’Europe illustre, wydanego w Paryżu w 1755 roku. Nie skorygowano tam dat na obowiązujące wtedy według kalendarza gregoriańskiego.
Data z horoskopu
Bernardino Baldi, autor Żywotów matematyków, powołał się na horoskop Kopernika sporządzony przez Francesca Giuntiniego w traktacie o Ptolemeuszu. Giuntini nazwał polskiego astronoma… „niemieckim Ptolemeuszem”, sądząc, że Prusy Królewskie należą do państwa niemieckiego. Baldi za Giuntini podał, iż Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku o 4.38 po południu. Baldi, pisząc to w 1588 roku, nie wspomniał, że chodzi o datę według dawnej rachuby, czyli kalendarza juliańskiego.
Florencki astronom Francesco Giuntini zwany Junctinusem ułożył horoskop Kopernika i ogłosił w dziele pt. Speculum Astrologiae, wydanym w 1581 roku w Lionie. Giuntini przyjął za datę urodzenia astronoma także dzień 19 lutego 1473 roku i godzinę 4.38 po południu. Skąd ta różnica między horoskopami? Nie wiemy. Giuntini tak pisał o Koperniku:
Reklama
Była w tym mężu szczególna żądza nauki i wytrwałość w pracy […]. Odpowiedni układ Wenus, Merkurego i Księżyca powiększała chęć pisania i dodała mu tyle mądrości, że między najsłynniejszych astronomów naszej epoki jako pierwszy był umieszczony.
Autor pisał, iż „wzniosłości jego umysłu w naukach matematycznych dowodzą pozostawione przez niego dzieła. Jest on niepospolitym astrologiem […]”. Horoskop opublikowano po polsku na łamach czasopisma „Wszechświat” w 1969 roku.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Urodzony „w granicach Sarmacji”
Baldi w swoim życiorysie Kopernika twierdził, iż astronom urodził się w Prusach, kraju na północ od Polski, ale „w granicach Sarmacji”. Jak wiemy, Toruń należał zarówno za czasów Kopernika, jak i Baldiego do Polski. Baldi twierdził, że Kopernik studiował matematykę w Bolonii.
O studiach w Krakowie i Padwie nie słyszał. „Trzeba przyznać, że przyjazd Kopernika do Italii uszlachetnił go i oczyścił z tej zaśniedziałości, której łatwo mógł się nabawić w barbarzyńskim klimacie Prus”.
Jak wiemy, przed wyjazdem do Bolonii Mikołaj nie mieszkał w Prusach, lecz w Krakowie, gdzie studiował sztuki wyzwolone i z tych studiów najwięcej czerpał. W Bolonii zaś studiował prawo, a matematyce i astronomii oddawał się z zamiłowania. Baldi sądził, że Warmia to największe miasto Prus. Kopernik miał się przenieść z owej Warmii do Fromborka, „położonego nad ujściem Wisły”. Jak widać, z geografią Baldi był na bakier. (…)
Wedle horoskopu, którego kopia znajduje się w bibliotece miejskiej w Monachium, Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu 19 lutego 1473 o godzinie 4.48. Szczegółowe zapisy godziny urodzenia każą wątpić w jego prawdziwość, bo autor horoskopu nie mógł wiedzieć, o której godzinie przyszły astronom przyszedł na świat.
Reklama
Historyków powinna zaniepokoić owa dokładność co do minuty. Czy sam astronom znał godzinę swoich narodzin? Czy w domu Koperników były tak dokładne zegary? Zegar na wieży kościoła św. Jana ma tylko wskazówkę godzinną…
Wybitny filozof i heretyk
Dokładną godzinę urodzin mógł jedynie znać sam Kopernik i być źródłem informacji. Możliwe, że powiedział to Retykowi, a ten, przybywszy do Norymbergii w celu wydania dzieła Kopernika De revolutionibus, miał okazję przekazać dane astrologowi, który sporządził horoskop.
Urodzony tego dnia człowiek miał być według horoskopu wybitnym filozofem i matematykiem, ale też heretykiem, hipokrytą i fałszywym wieszczem. I tak go przedstawił Arthur Koestler w swojej pełnej błędów merytorycznych i stronniczych opinii, a do dziś uznawanej za pracę wybitną, książce Lunatycy.
Gdyby autor horoskopu wykonał go wiele lat wcześniej, zanim zaczęło być głośno o teorii Kopernika, czy napisałby, iż człowiek urodzony tego dnia to „fałszywy wieszcz”? I czy gdyby nie był protestantem, określiłby Kopernika mianem heretyka? Akurat Mikołaj Kopernik nie był heretykiem, odszczepieńcem, tylko prawowiernym synem Kościoła katolickiego, kanonikiem i osobą pełną umiaru w poglądach religijnych.
Dodajmy, że w owych czasach nie rozróżniano astronomii od astrologii, że nawet wybitni astronomowie, żeby się utrzymać, układali horoskopy (np. Kepler). Warto przy okazji też dodać, że Kopernik był sceptyczny wobec tej kwestii i z wyjątkiem jednego horoskopu, który w 1494 roku ułożył na studiach w Krakowie swej matce, horoskopów nie stawiał. Zajmował się rzeczywistą astronomią, a swój system traktował nie jako hipotetyczny model matematyczny, lecz jako odwzorowanie rzeczywistości.
Inne możliwe daty urodzenia
Jeśli jednak oba cytowane horoskopy, w sumie wątpliwe źródła, uznamy za prawdziwe, to powinniśmy wiedzieć, że w innym miejscu Giuntini, a za nim Pierre Gassendi w dziele z 1654 roku podali, że Kopernik urodził się 19 stycznia 1472 roku. Jan Garceus w Astrologiae Methodus pisał, że stało się to 10 lutego 1473 roku.
Reklama
Musimy także pamiętać, że w czasach Kopernika obowiązywał inny niż dzisiaj kalendarz (juliański). Po reformie kalendarza (gregoriańskiej) do daty 19 lutego według starego stylu należało dodać 10 dni. A ponieważ rok urodzenia Kopernika 1473 nie był rokiem przestępnym, kiedy to data urodzin przypadałaby na 29 dzień lutego, należy uznać, że przyszły astronom urodził się 1 marca (Stanisław R. Brzostkiewicz błędnie uważał, że właściwa data to 28 lutego). Obchody kolejnych rocznic urodzin astronoma należy urządzać 1 marca.
Reklama
Źródło
Artykuł stanowi fragment książki Piotra Łopuszańskiego pt. Mikołaj Kopernik. Nowe oblicze geniusza. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Fronda w 2022 roku.
Nowe oblicze genialnego astronoma
