Publikowana w latach 1883-1884 na łamach „Słowa” powieść Ogniem i mieczem przyniosła Henrykowi Sienkiewiczowi ogromną popularność. Jednak koledzy po piórze oraz recenzenci przyjęli ją chłodno. Twierdzono nawet, że jego talent zmarniał. O tym, dlaczego tak się działo pisze Piotr Łopuszański w książce pt. Sekrety życia pisarzy i artystów.
Pierwsze utwory Sienkiewicza utrzymane były w duchu pozytywizmu, a nawet, jak Szkice węglem – naturalizmu. Były pełne ironii, zawierały krytyczną ocenę rzeczywistości i pesymistyczne spojrzenie na życie ludzi w ówczesnej Polsce pod zaborami.
Reklama
Poezje Sienkiewicza
O powieści Na marne pochlebnie wypowiedział się Kraszewski i ta opinia utorowała drogę młodemu „chudemu literatowi”. Dopiero opowiadania z tzw. małej trylogii (Stary sługa, Hania i późniejsze Selim Mirza) pokazały Sienkiewicza przywiązanego do kultury szlacheckiej. Jego ideałem było żyć, pracować w swoim dworku i pisać. To marzenie nie spełniło się w pełni, bowiem nawet gdy otrzymał w darze od narodu dwór w Oblęgorku, nie osiadł tam na stałe.
Sienkiewicz czasami pisywał wiersze, choć nie aspirował do miana poety. Za ideał poezji uważał Boską komedię Dantego. Mówił, że gdyby był poetą, chętnie by przełożył na język polski dzieło florenckiego autora. Po latach, kiedy był już znanym twórcą Trylogii oraz Rodziny Połanieckich, wziął udział w balu literackim „ku czci kobiety”. Odbył się on 30 stycznia 1902 roku.
W czasie balu zorganizowano turniej poetów, którzy mieli sławić piękność, subtelność i czar kobiety. W jednodniówce Bal Literacki napisano: „Każda z pań otrzyma na sali kartkę z napisem «Turniej poetów». Upraszamy na tej kartce wypisać nazwisko poety wybranego i wrzucić ją do urny stojącej w sali Kameralnej”.
W jury zasiadały wyłącznie panie. W turnieju poetów udział wzięli m.in.: Ignacy Baliński, Zdzisław Dębicki, Kazimierz Laskowski, Jan Lemański, Bolesław Leśmian, Or-Ot, Wacław Rogowicz, Edward Słoński. Sienkiewicz napisał wiersz zatytułowany *** Tyś sama kwiat…. Nie zdobył nagrody. Zwyciężył wiersz Or-Ota (Artura Oppmana) Poza konkursem.
Reklama
Powieść ku pokrzepieniu serc
Najbardziej znamy Sienkiewicza jako autora nowel i powieści, głównie historycznych. Najpierw jednak został redaktorem i głównym autorem dziennika konserwatywnego „Słowo”. Redakcja mieściła się przy ulicy Mazowieckiej 11. Sienkiewicz pisał tu recenzje, felietony, sprawozdania, nowele. Wreszcie postanowił „uderzyć w wielki dzwon idei” i tworzyć powieści historyczno-przygodowe „ku pokrzepieniu serc”.
To w „Słowie” w odcinkach ukazywała się powieść Ogniem i mieczem, pierwsza z trzech części Trylogii o historii Polski XVII wieku. Początkowo powieść miała nosić tytuł Wilcze gniazdo, ale za radą znajomych pisarz zmienił je na znane nam do dziś Ogniem i mieczem.
Co ciekawe, Sienkiewicz nie znał Ukrainy, o której pisał. Nie był na Dzikich Polach, a mimo to bardzo plastycznie je opisał. Powieść opartą na tle powstania kozackiego i wojny domowej na polskiej Ukrainie czytano tak, jak dziś ogląda się dobry serial.
Dawni koledzy pozytywiści dość krytycznie przyjęli Ogniem i mieczem, uznając, że talent Sienkiewicza zmarniał. Czytelnicy zaś uznali powieść za objawienie. Pamiętajmy, że pisarz żył w okresie ogromnej presji ze strony władz rosyjskich, gdy w Królestwie Kongresowym szalała rusyfikacja.
Reklama
Sienkiewicz postanowił przypomnieć rodakom o czasach może nie tyle świetności, ile okresie, gdy na potężną jeszcze Rzeczpospolitą spadły wojny, lecz szlachta polska potrafiła obce wojska odeprzeć.
Powieść Ogniem i mieczem wywołała ogromne poruszenie wśród czytelników. Rozmawiano o niej w domach, przeżywano przygody bohaterów. Za duszę Longinusa Podbipięty zamawiano mszę. Pisano do autora, żeby nie ważył się uśmiercić Skrzetuskiego. (…)
Zarzuty pod adresem Sienkiewicza
Sienkiewicz dość szybko zyskał autorytet i popularność wśród czytelników. Przestał zwracać uwagę na opinie dawnych przyjaciół pozytywistów, którzy krytycznie odnosili się do samej koncepcji wskrzeszenia na kartach powieści sławy I Rzeczypospolitej.
Po przeczytaniu Ogniem i mieczem Bolesław Prus skrytykował postać Skrzetuskiego jako mało wyrazistą. Z kolei Eliza Orzeszkowa zjadliwie pisała w listach o Sienkiewiczu, uważając, że zdradził ideały młodości.
Reklama
Recenzenci byli krytyczni wobec powieści Sienkiewicza, gdyż nie byli przygotowani na przemianę autora. Nie takiej literatury spodziewali się po pisarzu pozytywiście. Tak, powieść Sienkiewicza była czymś zupełnie innym niż Szkice węglem i inne nowele pozytywistyczne.
Pisarz odłożył na bok pragnienia młodości, żeby wzywać do podnoszenia edukacji i poziomu cywilizacyjnego społeczeństwa, chociaż nadal chciał krzewić wiedzę – tyle że o przeszłości Polski. Tymczasem Sienkiewiczowi zarzucano nieznajomość języka ukraińskiego, przekłamania historyczne oraz klerykalizm.
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment książki Piotra Łopuszańskiego pt. Sekrety życia pisarzy i artystów. Ukazała się ona w 2023 roku nakładem Wydawnictwa Fronda.
Poznaj sekrety życia pisarzy i artystów
