Dynastia Ming rządziła Chinami przez blisko trzy stulecia. Okres między drugą połową XIV a pierwszymi dekadami XVII wieku zapisał się w historii Państwa Środka jako czas dobrobytu, kiedy kraj cieszył się rozbudowanym handlem wewnętrznym i kwitnącym rynkiem dóbr luksusowych. Były to jednak w znacznej mierze tylko pozory. Wystarczyła bowiem niewiele ponad dziesięć lat i słynna dynastia utraciła władzę, a Cesarstwo Chińskie pogrążyło się w chaosie. Oto dlaczego tak się stało.
Dynastia Ming w Chinach doszła do władzy w 1368 roku, kiedy to lokalny watażka Zhu Yuanzhang przybrał imię Hongwu, oznaczające mniej więcej „ogromnie wojowniczy”, i ogłosił się cesarzem.
Reklama
Splot wielu czynników
Przez trzy kolejne stulecia Chiny rządzone przez dynastię Ming były najbardziej zaawansowaną cywilizacją na świecie, niezależnie od przyjętych wskaźników czy metod porównawczych. Aż tu nagle w połowie XVII wieku wszystko się posypało.
Rzecz jasna nie należy przeceniać wcześniejszej stabilności imperium. Na przykład Yongle, syn Hongwu, wstąpił na tron dopiero po okresie wojen domowych i dzięki zrzuceniu z niego prawowitego następcy, to jest najstarszego syna swego zmarłego brata.
Tyle że zapaść z połowy XVII wieku była bez wątpienia większa i poważniejsza. Do walk frakcji politycznych doszedł bowiem kryzys fiskalny, wywołany spadkiem siły nabywczej srebra i skurczeniem się rzeczywistych wpływów podatkowych.
Kiedy na scenę wkroczyły jeszcze zła pogoda, głód i zarazy, otworzyło się pole do wewnętrznych rebelii i ataków z zewnątrz. W 1644 roku upadł sam Pekin, zdobyty przez przywódcę rebeliantów Li Zichenga, a ostatni władca z dynastii Ming, cesarz Chongzhen, powiesił się.
Reklama
Całe to dramatyczne przejście ze stanu konfucjańskiej równowagi do anarchii zajęło niewiele więcej niż jedno dziesięciolecie. Konsekwencje załamania dynastii Ming były druzgocące. W latach 1580–1650 wskutek konfliktów zbrojnych i epidemii liczba ludności Chin spadła o 35–40%.
Pozory idealnej równowagi
Co było przyczyną aż takiego załamania? Odpowiedź wydaje się prosta: system wprowadzony przez Mingów stwarzał pozory idealnej wręcz równowagi, imponującej z zewnątrz, ale delikatnej wewnętrznie.
Prowincje mogły wyżywić zdumiewająco dużą liczbę ludzi, niemniej tylko w warunkach określonego porządku społecznego, statycznego i zamkniętego na innowacje. Od samego początku była to droga ku przepaści, kiedy zatem pojawiły się pierwsze poważniejsze problemy, całe państwo zaczęło się w nią osuwać.
Nie istniały żadne zewnętrzne źródła, z których można by czerpać nowe zasoby. Co prawda całkiem spora liczba uczonych starała się przedstawiać Chiny dynastii Ming jako państwo dobrobytu, cieszące się rozbudowanym handlem wewnętrznym i kwitnącym rynkiem dóbr luksusowych, niemniej całkiem niedawno chińscy badacze wykazali, że dochód per capita w cesarstwie wcale nie wzrastał, a zasób kapitału nawet się kurczył.
Reklama
Wiele z tych patologicznych tendencji trwało nieprzerwanie również za panowania kolejnej dynastii, Qing, ustanowionej po długim okresie niepokojów społecznych i politycznych przez Mandżurów.
Z czasem doprowadziły one do kolejnych, jeszcze większych zawirowań, jak choćby powstania Białego Lotosu czy tajpingów, a wreszcie skończyć się nieuchronnym upadkiem całego systemu imperialnego w 1911 roku.
Źródło
Artykuł stanowi fragment książki Nialla Fergusona pt. Fatum. Polityka i katastrofy współczesnego świata. Jej polskie wydanie w przekładzie Wojciecha Tyszki ukazało się nakładem Wydawnictwa Literackiego.
