Dopiero w połowie X wieku autorzy z ościennych krajów odnotowali istnienie nowego władztwa pomiędzy Odrą a Wisłą. O Mieszku I opowiadano w Niemczech i w Andaluzji, jego imię trafiło też do lokalnego rocznika. Co jednak oczywiste, państwo Piastów nie powstało z niczego i nie zrodziło się z dnia na dzień. Co więc wiemy o przodkach Mieszka? I czy są to wzmianki wiarygodne czy tylko konfabulacje?
Wyłącznie jedno względnie wczesne źródło przekazało informacje na temat przodków Mieszka I. Kronikarz Gall Anonim wymienił imiona jego trzech antenatów również zasiadających na tronie: pradziadka Siemowita, dziadka Lestka i ojca Siemomysła.
Reklama
Problem w tym, że Anonim nazywany Gallem działał dopiero na dworze Bolesława Krzywoustego, na początku XII stulecia. Od śmierci Mieszka I dzieliło go sporo ponad stulecie. Od czasów przodków tego księcia – półtora wieku z okładem i więcej.
Jak sam przyznawał, nie miał dostępu do jakichkolwiek starszych zapisek. Opowiadając o prapoczątkach opierał się tylko na ustnej tradycji, jaka była kultywowana w otoczeniu monarchy.
Jedyna wiadomość o przodkach Mieszka I
Gall Anonim po krótce opisał życie i dokonania każdego z wczesnych książąt, kolejno Siemowita, Lestka i Siemomysła. Zrobił to jednak w sposób czysto schematyczny, pozbawiony jakichkolwiek weryfikowalnych detali. Całość wywodu zajmuje we współczesnych edycjach kroniki zaledwie jeden akapit:
Siemowit tedy, osiągnąwszy godność książęcą, młodość swą spędzał nie na rozkoszach i płochych rozrywkach, lecz oddając się wytrwałej pracy i służbie rycerskiej zdobył sobie rozgłos zacności i zaszczytną sławę, a granice swego księstwa rozszerzył dalej, niż ktokolwiek przed nim.
Po jego zgonie na jego miejsce wstąpił syn jego, Lestek, który czynami rycerskimi dorównał ojcu w zacności i odwadze. Po śmierci Lestka nastąpił Siemomysł, jego syn, który pamięć przodków potroił zarówno urodzeniem, jak godnością.
Reklama
Historycy przyjmują dość powszechnie, że wszystkie podane szczegóły były fikcyjne, zapewne wymyślił je sam kronikarz. Inaczej ocenia się natomiast imiona, przytoczone przez Galla Anonima. Te nie mogły być raczej jego wytworem.
Takie miana przodków krążyły najwidoczniej na dworze, pamiętano je i hołubiono. Tyle, że tradycja po kilku pokoleniach nie przechowywała już nic lub prawie nic poza nimi.
Czy imiona pierwszych Piastów były prawdziwe?
Fakt, że coś chętnie powtarzano nie oznaczał jednak oczywiście, że była to informacja ścisła i prawdziwa. Czy dworskiej pamięci wolno w tym przypadku wierzyć? Czy w otoczeniu Bolesława Krzywoustego znano jakieś imiona, przypisywane antenatom władcy, czy też kultywowano autentyczną wiedzę o najwcześniejszych Piastach?
W tej kwestii zdania są podzielone, wielu historyków przychyla się jednak do opinii, że przodkowie Mieszka I faktycznie nosili imiona Siemowita, Lestka i Siemomysła.
Spośród niewątpliwych autorytetów za takim stanowiskiem opowiadali się między innymi Karol Buczek, Henryk Łowmiański i Kazimierz Jasiński.
Reklama
Podkreślano, że podobne listy imion odarte z kontekstu są znane także z innych krajów i że w epoce wczesnośredniowiecznej przywiązywano do nich dużą wagę, bo świadczyły o odwieczności rodu panującego.
Zwrócono poza tym uwagę na pewną nietypowość imion pierwszych Piastów. Nie były to miana występujące (na ile można stwierdzić na podstawie dostępnych źródeł) wśród członków dynastii po przyjęciu chrztu: nie wiadomo o żadnych Lestkach czy Siemomysłach z czasów Bolesława Krzywoustego. Gdyby miana zmyślono, nie byłyby raczej tak egzotyczne, odpowiadałyby zwyczajom dynastycznym, z jakimi Gall zetknął się na początku XII wieku.
Kazimierz Jasiński zwrócił też uwagę, że akurat wywód trzech przodków, w przeciwieństwie do wcześniejszych i późniejszych partii kroniki, nie zawiera żadnych nieprawdopodobnych wstawek legendarnych. Nie brzmi jak baśń, ale tylko upiększona lista antenatów.
Archeologia o przodkach Mieszka I?
Nowe argumenty w sprawie przyniosły jeszcze nowoczesne badania archeologiczne, publikowane od początku XXI stulecia. Obecnie wiadomo z całą pewnością, że państwo Piastów nie narodziło się za czasów Mieszka I.
Reklama
Wielkie wielkopolskie grody państwowe powstawały od lat 20. X wieku, podczas gdy Mieszko zapewne urodził się dopiero około 935 roku, a tron przejął po roku 955. Z kolei warownia w Gieczu, uznawana przez część specjalistów za możliwą kolebkę dynastii, została zbudowana już około roku 865.
Ta data, pozyskana dzięki precyzyjnym badaniom dendrochronologicznym, zaskakująco dobrze współgra z listą akurat trzech przodków Mieszka I. W czasach tak zwanego pierwszego państwa Piastów – od Mieszka I po Bolesława Krzywoustego – polscy władcy najczęściej utrzymywali się na tronie przez około 20–30 lat. Jeśli podobnie było też wcześniej, to kariera Siemowita rzeczywiście mogła rozpocząć się około 865 roku.
Bibliografia
- Janicki K., Jak powstało państwo Piastów? [w:] K. Janicki, D. Kaliński, R. Kowalczyk i in., Chwile przełomu. 25 wydarzeń, które zmieniły dzieje Polski, Warszawa 2021.
- Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, Poznań 2004.
- Łowmiański H., Dynastia Piastów we wczesnym średniowieczu [w:] Początki państwa polskiego, t. 1, Poznań 1962.
Wczesna Słowiańszczyzna i początki Polski w fabularnym ujęciu
Nowa powieść Roberta F. Barkowskiego pt. Siemowit Burzliwy. Przodkowie (Bellona 2023).
