Sławny kompleks piramid w Gizie był, przynajmniej w swojej głównej części, przedsięwzięciem rodzinnym. Potężne grobowce wystawili tam dla siebie kolejno faraon Chufu (Cheops), jego syn Chefren i wreszcie wnuk Mykerinos. W historii tego miejsca pojawia się jednak wątek zagadkowej przerwy oraz „czwartej piramidy”, po której pozostały tylko gruzy.
Nie każdy z bezpośrednich potomków sławnego faraona Cheopsa (Chufu), na którego polecenie wzniesiono największą konstrukcję całej epoki starożytnej, wybrał Gizę na miejsce swojego ostatniego spoczynku. Pierwszy następca tego króla, Dżedefre, kazał zbudować własną piramidę w innym punkcie.
Reklama
Sensacyjna opowieść o następcy Cheopsa
Do niedawna twierdzono, że śmierć Cheopsa około 2580 roku p.n.e. zaowocowała brutalnym i bezwzględnym konfliktem na szczytach władzy. Pierwszy syn władcy miał paść ofiarą skrytobójstwa, w związku z czym na tronie zasiadł drugi według starszeństwa Dżedefre. Jego rządy miały się okazać brutalne i krótkie. Sam stracił życie już po niespełna dekadzie z ręki kolejnego brata, Chefrena. Potem zaś dołożono starań by wymazać wszelkie ślady po jego istnieniu i dokonaniach.
Historia, choć brzmi sensacyjnie, nie ma właściwie żadnego umocowania w źródłach. Wymyślił ją w pierwszej połowie XX wieku amerykański archeolog George Reisner. Taki obraz rzeczy jego zdaniem tłumaczył bowiem wielką zagadkę piramidy Dżedefre.
Co zostało z piramidy Dżedefre?
Pierwszy następca Cheopsa zamiast w Gizie polecił budować swoją piramidę 8 kilometrów dalej na północ, w rejonie Abu Roasz. W świetle obecnego stanu wiedzy była to ogółem najdalej wysunięta na północ spośród wszystkich piramid wzniesionych w całej historii starożytnego Egiptu.
Kompleks grobowy Dżedefre powstał na miejscu już istniejącego cmentarzyska, ale z dala od jakichkolwiek innych monarszych miejsc spoczynku. Poza tym nie przetrwał on do naszych czasów.
Reklama
Jak wyjaśnia egiptolog Miroslav Verner na kartach pracy The Pyramids. The Archaeology and History of Egypt’s Iconic Monuments, piramida Dżedefre to dzisiaj tylko gruzowisko. Zachowało się z niej zaledwie piętnaście linii bloków najbliższych podstawy. Niemal zupełna destrukcja spotkała także inne relikty związane z faraonem, zwłaszcza posągi króla i członków jego najbliższej rodziny.
Właśnie te zniszczenia, wedle dawnych teorii, miałyby dowodzić, że Dżedefre był władcą znienawidzonym, że odszedł w niesławie, a jego następca skazał go na zapomnienie i nakazał zniszczyć wszystko, co po nim pozostało.
Pierwotny wygląd „czwartej piramidy”
Taka barwna interpretacja została podważona, czy wprost obalona, na początku XXI wieku, po trwających dekadę kompleksowych badaniach archeologicznych prowadzonych przez francusko-szwajcarski zespół ekspertów.
Specjaliści wykazali, że wbrew twierdzeniom wielu wcześniejszych egiptologów, piramida Dżedefre zapewne została ukończona – projektu jej budowy nie porzucono w związku z przedwczesną śmiercią faraona. Udało się też ustalić prawdopodobny kształt i skalę konstrukcji.
Reklama
Była to, znów wbrew pewnym sensacyjnym domysłom, piramida dość skromna: mierzyła 67 metrów wysokości, miała boki pochylone pod kątem 52 stopni. Odpowiadała więc pod względem rozmiaru zbudowanej pokolenie później piramidzie Mykerinosa – najmniejszej z głównych piramid w Gizie.
Oszczędna piramida… wyższa od wielkiej piramidy Cheopsa?
Według egiptologa Marka Lehnera zaskakująca lokalizacja, z dala od pochówku poprzedniego faraona, miała być może podstawy religijne. Dżedefre, jako pierwszy król Egiptu, tytułował się „synem Ra”. Mógł więc dążyć do stworzenia nowego, odrębnego miejsca kultu.
To nie był jednak chyba jedyny powód przenosin poza Gizę. Wiele wskazuje na to, że Dżedefre przede wszystkim kierował się względami… zdroworozsądkowymi i oszczędnościowymi. Chciał zapewnić sobie chwałę i przynajmniej do pewnego stopnia dorównać ojcu, ale jednak nie wydać w tym celu fortuny.
Jak pisze Miroslav Verner dążenie do ograniczenia kosztów widać choćby w decyzji o umieszczeniu komory grobowej nie w samej piramidzie, ale pod nią, jak czyniono przed czasami Cheopsa. Z nowych badań wynika poza tym, że piramida Dżedefre w aż 44% składała się nie z ociosanych bloków skalnych, ale z naturalnego, skalnego trzonu: była na dobrą sprawę obudowanym pagórkiem.
Reklama
Co być może najważniejsze, tę stosunkowo małą piramidę wzniesiono na wypiętrzonym płaskowyżu, wyraźnie górującym ponad Gizą. W efekcie choć Dżedefre włożył w projekt ograniczone środki i nie musiał angażować prawdziwych tłumów robotników, to czubek jego piramidy i tak znalazł się wyżej od czubka potężnej piramidy Cheopsa.
Taki układ zachował się nie przez lata, lecz pokolenia. Pośmiertny kult faraona Dżedefre był sprawowany jeszcze za czasów VI dynastii, mniej więcej do roku 2180. Sama piramida istniała znacznie dłużej. Według nowych badań jej definitywna destrukcja przypadła dopiero na czasy rzymskie, gdy cenna, granitowa obudowa konstrukcji została wykorzystana do nowych celów. Także posągi faraona i jego bliskich zniszczono nie dla zatarcia pamięci o nim, ale zapewne w celach rabunkowych.
Bibliografia
- Lehner M., The Complete Pyramids, Thames&Hudson 2008.
- Verner M., The Pyramids. The Archaeology and History of Egypt’s Iconic Monuments, AUC Press 2020.
