Według mitu najstarsze koreańskie królestwo powstało już w III tysiącleciu p.n.e. Pierwszy historyczny zapis na jego temat pochodzi jednak dopiero z końca II wieku p.n.e., gdy zostało zniszczone przez cesarza Wudi z chińskiej dynastii Han. O początkach koreańskiej państwowości pisze Agnieszka Smiatacz w najnowszym numerze Pomocnika historycznego „Polityki”.
Historiografia koreańska tradycyjnie wiąże początki państwowości na Półwyspie Koreańskim z istnieniem Joseonu (lub Gojoseonu, Starego Joseonu, dla odróżnienia od późniejszego państwa Joseon, założonego w XIV w. (…), w chińskich źródłach określanego jako Chaoxian.
Reklama
Gojoseon (do 108 r. p.n.e.).
Jeśli odłożyć na bok mity (np. o założeniu starożytnego Gojoseonu przez Danguna 2333 r. p.n.e. (…), to obecnie jedyną pewną datą jest tu 109 r. p.n.e. odnotowany w kronikach chińskich.
Cesarz Wudi z chińskiej dynastii Han podbił wówczas to koreańskie państwo, okupując stolicę Wanggeom i pozbawiając życia ostatniego króla Ugeo (129–108 p.n.e.), będącego zresztą wnukiem Wimana, buntownika i uciekiniera z Chin, który uzurpował władzę w Gojoseonie ponad pół wieku wcześniej. Z tego względu ostatni etap istnienia Gojoseonu określa się też jako Wiman Joseon.
O wcześniejszych dziejach Gojoseonu wiadomo niewiele. Można zakładać, że była to raczej federacja plemion niż scentralizowane państwo, rozciągająca się od północnej części półwyspu po południową Mandżurię.
Mit założycielski o Dangunie – jako pierwszym władcy, będącym synem Niebios – sugeruje, że władcy pełnili podwójną rolę przywódców politycznych i religijnych, a także że wywodzili się z dominującej grupy plemiennej. Za sąsiadów Gojoseonu w środkowej i południowej części półwyspu podaje się odpowiednio Chinbeon oraz Chiny.
Do tych ostatnich trafiła grupa uciekinierów z pokonanego Gojoseonu, przynosząc ze sobą bardziej zaawansowaną kulturę materialną i polityczną, ale i doprowadzając do destabilizacji i ostatecznego rozpadu Chin na tzw. trzy państwa Han (Samhan): Mahan, Jinhan i Byeonhan. To właśnie od nich wywodzi się współczesna nazwa Korei Południowej – Hanguk; dawne terytoria Samhanu w pewnym stopniu odpowiadały obecnemu terytorium południowokoreańskiemu.
Chińskie komanderie
Po upadku Gojoseonu Chińczycy założyli cztery komanderie: Lelang, Xuantu, Lintun oraz Zhenfan, przy czym ta pierwsza objęła częściowo byłe terytorium Gojeosonu w północnowschodniej części Półwyspu Koreańskiego. Była też prawdopodobnie najgęściej zaludniona (warto wspomnieć, że ponad 80 proc. ludności wywodziło się z lokalnych społeczności, a mniej niż 20 proc. z Chin) i najbogatsza.
Reklama
Komanderie były integralną częścią cesarstwa Chin pod względem administracyjnym, politycznym i kulturowym, a jednocześnie buforem między centralnymi Chinami oraz ludami zamieszkującymi obrzeża cesarstwa, określanymi w chińskich dokumentach jako „wschodni barbarzyńcy” (Dongyi).
Tychże barbarzyńców Chiny starały się kontrolować lub, w miarę możliwości, zwasalizować, czasem nawet zwaśnić między sobą dla bezpieczeństwa samego cesarstwa. Bezpośrednie zetknięcie się plemion zamieszkujących Półwysep Koreański z państwem chińskim zaowo cowało przyspieszeniem ich rozwoju cywilizacyjnego (a także sinizacji) oraz wciągnięciem lokalnych społeczności do szerokiej sieci powiązań i szlaków handlowych, rozciągających się od siedzib ludu Wa (obecnie Japonia) po południową i środkową Azję.
Trzy Królestwa
Określenie Trzy Królestwa lub Okres Trzech Królestw obejmuje dość szerokie grono organizmów protopaństwowych i państwowych, istniejących na Półwyspie Koreańskim pomiędzy I a VII w. n.e. Pochodzi od „Samguk Sagi” (Kroniki Trzech Królestw), zapisanej w XII w. przez urzędnika i historyka państwa Goryeo, Kim Busika.
To dzięki niemu utrwaliły się trzy daty roczne mające wyznaczać początek Trzech Królestw: 57 r. p.n.e. dla Silli, 37 r. p.n.e. dla Goguryeo, 18 r. p.n.e. dla Baekje. Są one niewątpliwie arbitralne, oparte na mitach i nie mają podstaw historycznych. Wskazanie Silli jako najstarszego z królestw było ewidentnie rezultatem późniejszych sentymentów historyków Zjednoczonej Silli. Istniały też m.in. państwo Buyeo (tereny północnej Mandżurii) oraz Gaya (Garak, południe półwyspu).
Reklama
Na rozwój i konsolidację poszczególnych królestw miało wpływ rozbicie polityczne Chin w okresie funkcjonującym w historiografii pod wiele mówiącą nazwą Pięciu Dynastii i Szesnastu Królestw (317–589). To właśnie osłabienie wielkiego sąsiada stworzyło warunki do politycznego dojrzewania poszczególnych królestw, które z własnej inicjatywy zapożyczały rozwiązania i narzędzia potrzebne do budowy bardziej zaawansowanych organizmów politycznospołecznych.
Uciekinierzy z upadłych królestw z terytorium Chin przyczynili się do wprowadzenia kolejno do Goguryeo, Baekje i Silli znaków chińskich jako pierwszego sposobu zapisu kluczowych państwowo i administracyjnie danych. Z Chin przywędrował do Korei buddyzm (372 r.), stając się religią elit oraz instrumentem legitymizacji władzy, współistniejąc z rdzennym szamanizmem i totemizmem.
Nieco później (w VII w.) na Półwyspie Koreańskim rozprzestrzenił się daoizm (taoizm, tradycyjny chiński system filozoficzny i religijny). Pierwsze zjednoczenie Półwyspu Koreańskiego w 676 r. było zatem skutkiem dużych przemian geopolitycznych na terenie Korei, jak i sąsiednich Chin.
Formacja koreańskich królestw miała też wpływ – wzajemny – na sąsiednie ludy. Na przełomie IV i V w. rozwinęła się w Baekje i Gayi technika wykonywania zbroi z kości i metalu, która potem przewędrowała do Japonii, dając fizyczną oprawę tradycji samurajów.
Reklama
Z kolei buddyzm znalazł ścieżkę do Japonii w osobie mnicha Hyeja, który został doradcą księcia Shotoku na przełomie VI i VII w. Konsolidacja polityczna, która nastąpiła w Japonii, także została zainspirowana dojrzewaniem państwowości na Półwyspie Koreańskim.
Goguryeo (37 p.n.e. – 668 n.e.).
Goguryeo było najstarszym z Trzech Królestw, uznawanych tradycyjnie za protoplastów współczesnych Koreańczyków. Etnicznie różniło się od Baekje i Silli (których ludność była związana z wcześniejszymi państwami Han), będąc etnicznie i kulturowo bliżej ludów zamieszkujących Azję Środkową i Syberię. Było też związane z Buyeo, powstawszy na części jego terytorium na północ od rzeki Jalu.
Zniszczone przez atak północnochińskiego państwa Wei w 245 r. odrodziło się na początku IV w. pod władzą króla Micheona (300–331), a w V w. przesunęło swe centrum w okolice Pjongjangu, gdzie zbudowało nową stolicę, stając się kluczową siłą na Półwyspie Koreańskim. Decyzja o przeniesieniu stolicy była prawdopodobnie spowodowana większą dostępnością naturalnych zasobów i żyznością ziem położonych wzdłuż rzeki Taedong.
Goguryeo było dużym terytorialnie, rozwiniętym państwem, posiadającym wyraźną hierarchię polityczną i społeczną, czym różniło się od sąsiadujących z nim w Mandżurii ludów, utrzymujących nadal głównie struktury plemienne. Główną warstwę uprzywilejowaną stanowili w nim arystokraci wojownicy, na zachowanych malowidłach grobowych często przedstawiani jako łucznicy, jeźdźcy, ale również zapaśnicy.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Warstwę pośrednią stanowiła ludność wolna, a najniżej usytuowani byli niewolnicy. Ważną rolę w państwie grali też urzędnicy, dla których stworzono w 372 r. Taehak, akademię wykorzystującą księgi konfucjańskie, literaturę i kroniki chińskie jako materiał kształceniowy. Ze względu na rosnącą rolę buddyzmu powstała akademia prowadzona przez mnichów buddyjskich, szkoląca doradców królewskich. Siła wojskowa, ale również rozwój kulturowy i zapożyczenia cywilizacyjne z Chin sprzyjały wzmacnianiu państwa i autorytetu władców.
Goguryeo w V i VI w. wyrosło na lokalną potęgę militarną, z sukcesem odpierającą ataki ludów Murong i Yilou w Mandżurii, o czym głosi słynna stela króla Gwanggaeto (414 r.), a później Chin pod przywództwem dynastii Sui (612–614), oraz przynajmniej początkowo skutecznie broniącą się przed mającymi ją podporządkować politycznie najazdami ze strony armii dynastii Tang (618–907), która dopiero co doprowadziła do ponownego zjednoczenia Chin.
Reklama
Stanowiło też zagrożenie dla swoich sąsiadów na Półwyspie Koreańskim, Baekje i Silli. Pokonane zostało dopiero przez zjednoczone siły Silli i Tangów w 668 r. Do tego momentu było pierwszym poważnym kandydatem do zjednoczenia półwyspu.
Baekje (18 p.n.e. – 660 n.e.)
Baekje, które wyrosło na terytorium dawnego Mahanu i było bliższe językowo i etnicznie Gayi i Silli niż Goguryeo, pojawia się w źródłach pisanych dopiero pod koniec IV w. (za rządów króla Geunchogo, 346–375), ze strukturą polityczną podobną do tej w Goguryeo: z rodem królewskim i szlachtą wojskową na najwyższych szczeblach hierarchii.
Również tu buddyzm zajął miejsce religii państwowej, choć większość ludności nadal praktykowała dawne rytuały, w tym obchody święta żniw. Przyjęcie buddyzmu zaowocowało rozwojem kulturalnym i rozkwitem sztuki, szczególnie sakralnej. Pierwsza stolica Baekje znajdowała się w Hanseongu (tereny obecnego Seulu).
Gdy w 475 r. Jangsu, syn Gwanggaeto i król Goguryeo (413–490), pokonał króla Baekje i zdobył Hanseong, Baekje przeniosło stolicę na południowy wschód, w okolice obecnego Gongju (prowincja Chungcheong).
Ataki Goguryeo znacznie osłabiły Baekje, co ostatecznie pomogło Silli w podporządkowaniu sobie sąsiada. Jest wysoce prawdopodobne, że po upadku Baekje część jego warstwy rządzącej ratowała się ucieczką do Japonii.
Reklama
Silla (57 p.n.e. – 676 n.e.)
Silla rozrosła się w południowej części Półwyspu Koreańskiego. Do IV w. była najmniej zaawansowanym cywilizacyjnie z Trzech Królestw, rywalizującym o przetrwanie z Baekje czy bogatszą materialnie federacją Gaya, prowadzącą wymianę handlową z mieszkańcami wysp japońskich.
Presja ze strony Goguryeo była podstawą do nawiązania sojuszu pomiędzy Baekje i Sillą. W przeciwieństwie do sąsiadów Silla początkowo dość opornie podchodziła do kwestii przyjęcia buddyzmu. Według legendy cuda, które nastąpiły po męczeńskiej śmierci konwertyty Ichadona, skłoniły króla Beobheunga (514–540) do nawrócenia na buddyzm w 527 r. W istocie mógł być to ważny etap na drodze centralizacji władzy i budowania prestiżu rządzącej dynastii w VI w.
Za rządów wspomnianego władcy Silla wdrożyła rozwiązania administracyjno-prawne na wzór chiński, m.in. kodeks prawa administracyjnego. Mimo że kodeks w fizycznej formie zaginął, jego wprowadzenie w tym czasie jest godne uwagi, ponieważ zawierał zapis utrwalający Golpeum (tzw. System Kości), system siedemnastu szczebli w strukturze społecznej i administracyjnej państwa połączony z systemem rang urodzenia (od 8 do 1).
Ścisła stratyfikacja społeczeństwa, określana przez przynależność do danego rodu, decydowała o możliwości otrzymania posady państwowej, ale także wyznaczała obciążenia podatkowe i decydowała o perspektywach zawarcia małżeństwa i posiadaniu różnego typu przywilejów.
Reklama
Najwyżej w tym systemie były rangi Świętej Kości i Prawdziwej Kości, do których należało wyłączne prawo uczestniczenia w Hwabaek (Radzie Państwa), oraz kolejno rangi 6, 5 i 4. Wymarcie Świętej Kości w linii męskiej umożliwiło wstąpienie na tron królowym Seondeok (632–647) i Jindeok (647–654). Ich monarsza godność była odzwierciedleniem nietypowo – zwłaszcza w odniesieniu do późniejszych dziejów – wysokiej pozycji społecznej kobiet.
W Silli mogło to sugerować pozostałości po wcześniejszych tradycjach matriarchalnych; wskazywałby na to m.in. zwyczaj zamieszkiwania młodego małżonka w domu rodzinnym żony. Wiadomo też ze źródeł, że chińska dynastia Tang, do której Silla zwróciła się o wsparcie w konflikcie z Goguryeo i Baekje w czasach królowej Seondeok, sceptycznie odniosła się do zasiadania kobiety na tronie i zaproponowała, w połączeniu z pomocą militarną, wysłanie jednego z książąt Tang celem uczynienia go władcą Silli. Żądanie to udało się monarchini sprytnie oddalić.
Dynastia Tang była na tyle zdeterminowana, by okiełznać groźnego, wojowniczego sąsiada, jakim było Goguryeo, usytuowane na granicy z terytorium Chin, że ostatecznie przystała na sojusz z Sillą. Dynastiom chińskim Sui i Tang zależało na rozciągnięciu relacji trybutarnych (gdy władca podbitego lub uzależnionego państwa składa daninę władcy zwycięskiemu lub silniejszemu) na państwa w Mandżurii i na Półwyspie Koreańskim.
Relacje te były prestiżowe dla Chin, ale i korzystne dla państw wasalnych, które co prawda pacyfikowano więzami zależności, ale i przyznawano im przywileje handlowe, zarazem wprowadzając ich istnienie do chińskiego kalendarza astrologicznego, opisującego sinocentryczny świat. Pokonanie Baekje i Goguryeo oraz znalezienie się w orbicie wpływów państwa Tang miało przemożny wpływ na dalsze losy Silli i jego następców.
Źródło
Tekst stanowi fragment artykułu Agnieszki Smiatacz opublikowanego w najnowszym Pomocniku Historycznym „Polityki” pt. Dzieje Koreańczyków.
Historia podzielonego półwyspu
Tytuł oraz lead pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce korektorskiej.
