Bardzo trudno podać, choćby w przybliżeniu, ile było wszystkich miast w średniowiecznej Europie. Zależnie od przyjętych kryteriów i wykorzystywanych materiałów różnice będą sięgać setek czy nawet tysięcy procent. Przynajmniej w odniesieniu do samym ziem dynastii Piastów rzecz nie wydaje się aż tak skomplikowana.
Weźmy na początek dla przykładu nie obszary kontrolowane przez książąt i królów z dynastii Piastów, lecz najludniejszy kraj późnośredniowiecznej Europy – Francję.
Reklama
Miasta w średniowiecznej Francji
Francuscy królowie mieli w zwyczaju wzywać na narady przedstawicieli miast. Nie posługiwali się jednak w tym celu jedną stałą listą. W roku 1316 zaproszono delegacje 227 ośrodków. Ale ogółem wiadomo o 570 różnych miastach, które w tym czy innym czasie przysyłały swoich ludzi, by pertraktowali z królem bądź wyrażali stanowisko społeczności w ważkich sprawach.
Dla porównania, jeśli za czynnik najważniejszy dla określenia danego miejsca jako miasta uznałoby się obecność w nim jakiegokolwiek zakonu żebraczego (takie kryterium średniowiecznej „miejskości” sugerował sławny mediewista Jacques Le Goff), liczba miast we Francji skurczyłaby się do maksymalnie 155.
Miniaturowe miasta i miasteczka średniowiecznych Niemiec
Na obszarach niemieckich, gdzie nawet bardzo małe ośrodki wysuwały pretensje do miejskiego statusu, w późnym średniowieczu miało istnieć około 3000 miast.
Jak jednak wyjaśniał historyk gospodarki Heinrich Bechtel, mniej niż 50 z nich stanowiły ośrodki duże lub średnie. Miast małych było 150. Całą resztę – około 2800 – stanowiły zaś miejscowości, które badacz określał mianem miast bardzo małych bądź też karłowatych. Zwykle stało w nich maksymalnie po 70 domów, mogły więc mieć od 300 do 400 mieszkańców, tylko z rzadka więcej.
Reklama
Ile było miast w Polsce Piastów i Jagiellonów?
W Polsce sytuacja radykalnie zmieniała się z upływem wieków. Maria Bogucka i Henryk Samsonowicz, autorzy podstawowego kompendium wiedzy o dawnych miastach i mieszczaństwie nad Wisłą, szacowali, że około roku 1000, gdy władztwo Piastów na dobre wkroczyło na arenę europejskiej polityki, mogło istnieć w nim od 30 do 40 ośrodków „typu miejskiego”.
U schyłku średniowiecza, około roku 1500, wszystkich miast było już jednak, według tych samych badaczy, łącznie 689. Podobnie jak w Niemczech przytłaczającą większość z nich stanowiły ośrodki małe lub wręcz karłowate.
Tylko sześć miast Bogucka i Samsonowicz uznali za duże, 88 za drugorzędne albo średnie, 231 za małe, a 363 za bardzo małe. Polskie miejscowości, które zaliczono do miast średnich, miały statystycznie po 2000 mieszkańców. Miasta małe tylko po 1000, a bardzo małe – po mniej niż 400.
Przy uwzględnieniu ich wszystkich poziom urbanizacji kraju wynosił około 16%. Ale tylko 6% mieszkańców późnośredniowiecznej Polski mieszkało w miastach dużych i średnich.
Reklama
Ile mieszkańców średniowiecznej Europy żyło w miastach?
W skali całej Europy także wyraźnie dominowały miasta niewielkie, liczące mniej (zwykle sporo mniej) niż 1000 mieszkańców. Większość historyków zgadza się, że miastem dużym było dopiero takie, w którym żyło 10 000 osób.
Paolo Malanima podaje, że w roku 1000 tylko w Europie Zachodniej takich ośrodków istniało 74. W roku 1300 – 156. W całej Europie w tym czasie było już jednak 210 dużych miast.
W dużych miastach w 900 roku, gdy dopiero zaczynała się średniowieczna rewolucja urbanistyczna, żyło 3,5% ludności zachodniej części kontynentu. W roku 1000 już 5,8%, a w 1300 – 6,5%.
W skali całej Europy współczynnik wynosił w 1300 roku 5,3%. Tak rozumiana urbanizacja najwyższa była wówczas na obszarach odpowiadających dzisiejszej Belgii, Włoszech i Hiszpanii. Sięgała tam odpowiednio 18,8%, 18% i 12,1%.
Historia średniowiecza, jakiej jeszcze nie było
Powyższy tekst powstał na podstawie najnowszej książki Kamila Janickiego – Średniowiecze w liczbach. Pozycja już dostępna w przedsprzedaży.
