Legenda zanotowana przez Galla Anonima mówiła, że polski władca Bolesław Chrobry wkroczył do Kijowa przez Złotą Bramę, o którą wyszczerbił swój miecz. Miejsce o takiej nazwie faktycznie istniało i cieszyło się wielką sławą. Tyle tylko, że Złotą Bramę wzniesiono jednak później, a sam Chrobry na pewno nie miał okazji jej oglądać.
Za panowania Jarosława Mądrego, który został wprawdzie przegnany z Kijowa przez polskie wojska, ale wkrótce tam powrócił i rządził aż do swojej śmierci w 1054 roku, miasto doczekało się trzech nowych, niezwykle okazałych bram.
Reklama
Wszystkie wzniesiono już po tym jak Chrobry wycofał się z Rusi. Najsłynniejszą okazała się brama południowa, którą z czasem okrzyknięto Wielką Bramą Kijowa, a wreszcie – Złotą Brama. Zachwyceni kronikarze rozpisywali się o tym imponującym gmachu aż do czasów inwazji mongolskiej w XIII stuleciu.
Budowa i nazwa Złotej Bramy Kijowa
Jak wyjaśniał Andrzej Michałek na kartach swojej książki pt. Słowianie wschodni, z tradycji dziejopisarskiej można wysnuć wniosek, że bramę wzniesiono u schyłku rządów Jarosława Mądrego.
Z badań archeologicznych na jej miejscu wyraźnie jednak wynika, że już wcześniej istniało tam inne, starsze i również murowane wejście do grodu. Jarosław rozbudował ten obiekt „poprzez dodanie dwóch integralnych z budowlą barbakanów, z których zewnętrzny był wyraźnie wyższy”.
Co najważniejsze, nad bramą umieszczono cerkiew, choć nie ma pewności co do tego, kiedy konkretnie się to stało. W każdym razie właśnie ten Kościół bramny – mający zapewniać duchową opiekę miastu i chronić je przed intruzami – przyniósł Złotej Bramie sławę i nazwę.
Reklama
Strzelisty gmach wzorowano na Złotej Bramie Konstantynopola. A ponieważ otrzymał on pozłacaną kopułę, to też nazwano go w taki sam sposób, jak sławne wejście do stolicy wschodniego cesarstwa.
„Wyjątkowa budowla”
„Najprawdopodobniej pozłacane pokrycie miała jedynie kopuła najwyższej dzwonnicy cerkiewnej” – można przeczytać na kartach książki Słowianie wschodni.
Wrota bramy, jak dowodzą tego przekazy kronikarskie z Polski, były odlane z brązu i nie były pozłacane. Najprawdopodobniej też dopiero w początkach XIII wieku, tuż przed inwazją mongolską, zewnętrzne ściany zostały częściowo pokryte miedzianą blachą. (Złota Brama w Konstantynopolu, jak i inne tego typu bizantyjskie obiekty obronno-reprezentacyjne, były pokrywane blachą niemal w całości).
Jednak tu, we wschodniej Europie, była to budowla wyjątkowa i porażająca wręcz swoim wyglądem. Na widzących ją pierwszy raz Polakach, Niemcach i Skandynawach wywierała niesamowite wrażenie, czego dowodem jest ciągłe występowanie opisów Złotej Bramy w kronikarskich zapisach. Kroniki zresztą mówią, że Złotą Bramę w Kijowie modernizowano co najmniej kilka razy do czasów inwazji mongolskiej.
Reklama
Odbudowa Złotej Bramy
W 1240 roku Złota Brama została poważnie uszkodzona i zdezelowana przez mongolskich najeźdźców. Jej resztki nadal pełniły funkcję do XVIII wieku, choć stopniowo jeszcze bardziej popadały w ruinę.
W XIX wieku podjęto pierwsze badania archeologiczne już bardzo skromnych resztek bramy. Wiek później, u schyłku epoki sowieckiej, obiekt w pełni odbudowano w związku z obchodami 1500 rocznicy Kijowa. Choć zdaniem wielu badaczy istniejąca dzisiaj replika niewiele ma wspólnego z historycznym pierwowzorem.
Bibliografia
Artykuł powstał między innymi na podstawie książki Andrzeja Michałka pt. Słowianie wschodni (Bellona 2024).
