Żyjąca w XII wieku Trota z Salerno uchodzi za najsłynniejszą lekarkę praktykującą w średniowiecznej Europie. Czasami nazywana jest nawet pierwszą ginekolożką w historii. Przypisuje się jej również autorstwo Trotuli, kompendium trzech traktatów na temat objawów i leczenia chorób kobiecych, popularnego i szeroko używanego w średniowieczu źródła medycznej wiedzy. O dokonaniach Troty pisze Elinor Cleghorn w książce pt. Wybrakowane. Jak leczono kobiety w świecie stworzonym przez mężczyzn.
W XI wieku najważniejszym centrum nauczania medycyny od czasów Hippokratesa stało się Salerno. To miasto na południu Włoch było też pierwszym ośrodkiem, w którym kształcono lekarki.
Reklama
Najważniejsze dzieło Troty
Mistrzowie z Salerno uczyli, jak leczyć kobiety na podstawie wielu źródeł, między innymi traktatów Hippokratesa, Soranusa i Galena z Pergamonu – najważniejszego lekarza okresu Imperium Rzymskiego – a także tłumaczeń arabskich podręczników i encyklopedii.
Najsłynniejszą kobietą w Salerno była zaś Trota, lekarka żyjąca w połowie XII wieku. Uważa się ją za autorkę Trotuli, kompendium trzech traktatów na temat objawów i leczenia chorób kobiecych, popularnego i szeroko używanego w średniowieczu źródła medycznej wiedzy.
Jego pierwsza część, Księga o przypadłościach kobiet, zaczyna się od wytłumaczenia, że kobiety „z powodu swej delikatności, wstydu i zakłopotania nie zdobywają się na wyjawienie cierpienia, którego źródłem jest choroba (o tak bardzo intymnej naturze) w rozmowie z lekarzem”.
Teksty zawarte w Trotuli, bazujące na interpretacjach dzieł Hippokratesa i Galena, nie odbiegają w wymowie od dominującego wówczas przeświadczenia, że kobiety są słabsze, fizjologicznie upośledzone i podatne na choroby, których źródłem są ich narządy rodne.
Reklama
Wychodząc od wysuwanej przez Galena teorii humoralnej, wedle której schorzenia powodowane są brakiem równowagi między czterema podstawowymi substancjami w ciele – czarnej i żółtej żółci oraz flegmy i krwi – Trota twierdziła, że kobiety miesiączkują, bo ich ciała nie umieją wytworzyć ciepła potrzebnego do pozbycia się złych i zbyt intensywnych humorów.
Ludzkie podejście średniowiecznej lekarki
W traktacie wyliczone zostają wszystkie symptomy tych burzliwych, tłumionych i wstrzymywanych miesiączek, razem ze starszym szlagierem, „dusznością maciczną”, chociaż tym razem nie sugeruje się, że cierpienie z nimi związane powoduje, iż kobiety rzucają się do studni, doświadczają przerażających majaków lub tracą zmysły.
A jeśli chodzi o samą wędrującą macicę, to faktycznie może ona przemieścić się na tyle, by wywołać ból brzucha, może też opaść, ale – wyjaśniała autorka Trotuli – nie może pływać sobie tu i tam i powodować spustoszenia.
W drugiej księdze kompendium, Leczeniu kobiet, pojawia się sama Trota. Pojawia się w niej opowieść o młodej kobiecie, która cierpiała na coś, co wyglądało jak perforacja macicy lub jelit. Trota zostaje zawezwana, by „przewodziła przy tej operacji”.
Reklama
Najpierw przychodzi do domu dziewczyny, by „w tajemnicy ustalić przyczynę choroby”. Młoda kobieta unika skalpela, bo Trota odkrywa, że w jej macicy jest „nadmiar wiatrów”. Zaleca długie kąpiele w naparach z ziół, masaże kończyn i obłożenie waginy „gipsem” z soku z rzodkiewki i mąki jęczmiennej, co „powinno zaradzić na wiatry”. Choroba odpuściła.
Praktyczne i ludzkie podejście Troty do leczenia miało na celu przede wszystkim niesienie pomocy, a nie karanie lub skazywanie na potępienie. Księgi zawarte w Trotuli rzucały światło na choroby kobiece w czasach, kiedy te umierały z powodu podzielanego przez ogół społeczeństwa – i je same – wstydu związanego z ich cielesnością.
Zmarnowane stulecia
Niestety przynajmniej w kilku następnych stuleciach wysiłki Troty nie przyniosły poprawy. W XIV wieku w Europie lekarki nie mogły już oficjalnie wykonywać swojej pracy. Medycyna znowu została zdominowana przez duchownych, którzy propagowali wiarę, że kobiece ciało było siedliskiem grzechu.
Religijne przesądy, wedle których choroba była karą boską, mieszały się z medycznymi przekonaniami na temat zagrożenia związanego z kobiecym ciałem.
Medycyna oparła się na religii głoszącej, że kobiety były zepsute i nieczyste, a fascynacja kobiecą fizjologią i strach przed nią przybrały złowieszcze oblicze. Konsekwencje okażą się straszliwe – i dotkną ogromną liczbę kobiet.
Źródło
Tekst stanowi fragment książki Elinor Cleghorn pt. Wybrakowane. Jak leczono kobiety w świecie stworzonym przez mężczyzn. Jej polskie tłumaczenie ukazało się w 2024 roku nakładem Wydawnictwa Poznańskiego. Przekład: Adrian Stachowski, Paulina Surniak.
Tak leczono kobiety w świecie stworzonym przez mężczyzn
