Od późnej starożytności, a zwłaszcza w latach po upadku zachodniego Cesarstwa Rzymskiego, papiestwo co jakiś czas uciekało się do fałszerstw, aby podeprzeć swoje roszczenia do najwyższej pozycji w świecie chrześcijańskim. Oto po jakie sięgano sposoby i argumenty by wykazać szczególną rolę tej jednej stolicy biskupiej.
Pod koniec IV wieku za pomocą Rozpoznań, nowotestamentowych apokryfów ze zbioru Pseudo-klementyn, błędnie przypisywanych panującemu w I wieku papieżowi Klemensowi Rzymskiemu, „udokumentowano”, że Święty Piotr był pierwszym biskupem Rzymu i przekazał swój wyjątkowy status Księcia Apostołów wszystkim swoim następcom.
Reklama
W późnym okresie rzymskim to papieskie roszczenie do wyjątkowego statusu w świecie chrześcijańskim, choć niekiedy mocno forsowane, nie było powszechnie uznawane w całym basenie Morza Śródziemnego. Rzym był raczej stawiany na równi z czterema pozostałymi patriarchatami (trzy z nich również zostały założone przez co najmniej jednego apostoła).
Czemu służyły te manipulacje?
Istotne jest również wyraźne rozróżnienie między prestiżem a władzą. W rodzącym się świecie chrześcijańskim wszyscy patriarchowie cieszyli się ogromnym prestiżem, lecz ich faktyczna władza (nad biskupami, kapłanami i świeckimi) ograniczała się do własnych, jasno określonych regionów (środkowe i południowe Włochy oraz Sycylia w wypadku Rzymu, Egipt w wypadku Aleksandrii itd.). Jedyną ponadregionalną władzą religijną był cesarz.
W takich okolicznościach celem Rozpoznań nie było zakwestionowanie nadrzędnej cesarskiej władzy religijnej. Wyraźnie stwierdzały natomiast, że biskup Rzymu powinien wyrastać rangą ponad pozostałych patriarchów. Pogląd ten forsowano również za pomocą innych środków: w szczególności argumentu, że w przeciwieństwie do innych miast patriarszych rzymski patriarchat założyli dwaj apostołowie, Piotr i Paweł.
Największe fałszerstwo, czyli Donacja Konstantyna
W połowie IX wieku doszło do kolejnego fałszerstwa, tym razem tekstów prawnych z większego zbioru prawa kanonicznego (kościelnego). Celem było nie tylko wzmocnienie statusu papiestwa, ale także zrewidowanie rozumienia granic jego rzeczywistej, skutecznej władzy religijnej.
Reklama
Niewykluczone, że sfałszowany dokument planowano przedstawić jako oryginalne dzieło wielkiego chrześcijańskiego uczonego Izydora z Sewilli, stał się bowiem znany jako dekretały Pseudo-Izydora.
Zbiór ten składał się z trzech części: nowego karolińskiego ustawodawstwa cesarskiego w sprawach kościelnych, orzeczeń synodów kościelnych sięgających VII wieku oraz dużej liczby oficjalnych dekretałów papieskich. Obejmował więc najważniejsze materiały pomocne duchownym łacińskim w rozstrzyganiu sporów prawnych.
Wszystkie trzy części zawierały przynajmniej kilka zasadniczo autentycznych tekstów, które były powszechnie znane odbiorcom. Na przykład dekretały od IV wieku do czasów Grzegorza II (715–731) oraz kościelne materiały soborowe w dużej mierze czerpały z wcześniejszych dzieł Dionizego Małego.
Obok autentycznych tekstów do zbioru dołączono jednak wiele pojedynczych fałszerstw, z których najważniejszym jest zestaw genialnie podrobionych „wcześniejszych” papieskich dekretałów datowanych od pontyfikatu papieża Klemensa I (zm. ok. 100 r.) do Milcjadesa (zm. 314).
Wśród nich znalazła się tak zwana Donacja Konstantyna, całkowicie sfabrykowany rzekomy oficjalny edykt pierwszego cesarza chrześcijańskiego. Stanowił on, że przed wyjazdem do Konstantynopola Konstantyn przekazał pełnię władzy nad Zachodem papieżowi Sylwestrowi jako swojemu następcy.
Reklama
Sfałszowana donacja Konstantyna na rzecz Sylwestra została po raz pierwszy wyraźnie wspomniana w liście papieża Hadriana do Karola Wielkiego z 778 roku, w którym papież podparł się nią, aby wzmocnić swoje argumenty za „przywróceniem” pod kontrolę Rzymu ziem utraconych na rzecz Longobardów.
Chociaż najwcześniejszy zachowany tekst Donacji pojawia się w rękopisie skopiowanym w benedyktyńskim opactwie Saint-Denis w Paryżu za czasów opata Fardulfa (792–806), istnieje prawdopodobieństwo, że była późniejszym, sporządzonym u schyłku VIII stulecia fałszerstwem kurii rzymskiej.
W zbiorze Pseudo-Izydora stwierdzenie zasady zawartej w Donacji – o nadrzędnej religijnej władzy papieża nad Kościołem zachodnim – zostało podparte nawałem materiałów, zwłaszcza tych zawartych w sfałszowanych wczesnych dekretałach, które ukazywać miały praktyczną władzę papieską w okresie rzymskim.
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment książki Petera Heathera pt. Chrześcijaństwo. Triumf religii. Ukazała się ona nakładem Domu Wydawniczego Rebis w 2024 roku.
Tytuł, lead oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce korektorskiej.
