U szczytu najgorszej zarazy średniowiecza w Londynie utworzono dwa specjalne, nowe cmentarze dla ofiar czarnej śmierci. Był to czas, gdy w angielskiej stolicy umierało około 300 osób dziennie. Wszyscy, którzy trafili do dołu w East Smithfield zmarli w dokładnie znanym czasie – w 1349 lub 1350 roku. Z miejscem tym wiążą się fascynujące nowe odkrycia, o których pisze Janina Ramirez w książce Femina. Ukryta historia kobiet średniowiecza
W latach 80. XX wieku, z powodu prowadzonych prac budowlanych, cmentarz East Smithfield przekopano. W toku badań archeologicznych odnaleziono i zabezpieczono szczątki 634 osób. Prawdziwy przełom przyszedł jednak w roku 2019 – gdy zebrane wówczas kości poddano analizom najnowocześniejszymi dostępnymi metodami.
Reklama
Pełen pakiet badań… dla ofiar czarnej śmierci
Do szczegółowego badania wytypowano kości 41 osób. Jak wylicza Janina Ramirez na kartach książki Femina. Ukryta historia kobiet średniowiecza, poddano je analizie kryminalistycznej, wykonano pomiary antropometryczne twarzy, sięgnięto po metody określające pochodzenie na podstawie cech makromorfoskopowych, a poza tym po analizę DNA i izotopów stabilnych, a więc substancji chemicznych odkładających się na przestrzeni czasu w zębach i kościach, mogących zdradzać istotne fakty o trybie życia i pochodzeniu.
Wyniki podważyły, czy wprost zburzyły, dotychczasowym obraz mieszkańców średniowiecznego Londynu. Szerzej zaś też obraz pewnej jednorodności i zamkniętości ogółu europejskich społeczeństw tej epoki. Jak podaje Janina Ramirez:
Wyniki badań ujawniają, że wiele kości należy do osób, które przybyły tu spoza Londynu – między innymi z Walii, Devon, Kornwalii i szkockich Hebrydów Zewnętrznych. 71% szkieletów zidentyfikowano jako szczątki białych Europejczyków, a pozostałe 29 % – jako szczątki Azjatów, Afrykanów lub osób mieszanego pochodzenia.
Wśród nich siedem osób – cztery kobiety i trzech mężczyzn – miało pochodzenie afrykańskie i czarną skórę. Jedna z kobiet była czarnoskóra i miała pochodzenie afrykańsko-azjatyckie, ale badania jej zębów i kości wykazały, że dorastała w Wielkiej Brytanii. Inni mieli podobnie zróżnicowane pochodzenie.
Reklama
Różnorodność niemal taka jak dzisiaj
Autorka książki Femina. Ukryta historia kobiet średniowiecza, podkreśla, że wyniki analiz kości z XIV-wiecznego cmentarza wskazują, iż zróżnicowanie populacji Londynu nie było 700 lat temu wcale wyraźnie mniejsze, niż obecnie.
Historyczka przypomina, że w wynikach najnowszego spisu ludności, przeprowadzonego w 2021 roku, „około 60% populacji określono jako białych, a pozostałe 40% – jako Azjatów, czarnych, mieszanych i innych”. Różnica jest więc naprawdę niewielka.
Afrykanka z XIV-wiecznego Londynu
Janina Ramirez dla przykładu przytacza jeszcze detale dotyczące jednej konkretnej ofiary epidemii, znanej dzięki nowym analizom. To szkielet, który jej zdaniem „zasługuje na szczególną uwagę”.
Nowoczesne metody pozwoliły ustalić, że kości należały do czarnej Afrykanki, „która przeprowadziła się do Londynu w okresie poprzedzającym wybuch epidemii i zmarła w wieku około 40 lat”.
Podobnie jak w przypadku wielu osób pochowanych na cmentarzu East Smithfield, jej kości wskazują na problemy zdrowotne spowodowane życiem w gęsto zaludnionym środowisku miejskim. Skutki niehigienicznych warunków życia, przeludnienia i nieregularnego zaopatrzenia w żywność miały negatywny wpływ na mieszkańców Londynu, dużo bardziej niekorzystny niż w przypadku populacji wiejskiej. Mieszkańcy Londynu byli bardziej narażeni na przedwczesną śmierć i choroby.
Reklama
Na wielu kościach z East Smithfield widoczne są ślady urazów z dzieciństwa spowodowanych niedożywieniem, niedoborami witamin i chorobami wieku dziecięcego. Szkliwo zębów osób, które dorastały w czasach głodu, jest poważnie zdemineralizowane – to echo dorastania w trudnych warunkach. Jednak czarna Afrykanka z East Smithfield nie wykazuje takich dowodów uszczerbku z dzieciństwa. Wskazuje to, że w dzieciństwie miała zdrowszą dietę. (…)
Kości tej kobiety ujawniają też chorobę stawu ramiennego i zwyrodnienie kręgosłupa, które zapewne wywoływało dolegliwości. Musiała więc wykonywać powtarzalne czynności i regularnie podejmowała wysiłek fizyczny.
Źródło
Powyższy tekst pochodzi z książki Janiny Ramirez pt. Femina Ukryta historia kobiet średniowiecza. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Prześwity w 2025 roku.
