Przez cały okres zimnej wojny Związek Sowiecki prowadził wyścig zbrojeń ze Stanami Zjednoczonymi, a później również innymi państwami, które weszły w skład NATO. Gigantyczne wydatki na cele militarne bezpośrednio przyczyniły się do upadku komunistycznego mocarstwa. Te liczby dobitnie pokazują skalę zbrojeń podejmowanych przez ZSRS.
W oficjalnej retoryce Związek Sowiecki i jego sojusznicy z Układu Warszawskiego głosili dążenie do światowego pokoju. W rzeczywistości kraje bloku komunistycznego stale przygotowywały się jednak do – nieuchronnej ich zdaniem – konfrontacji z NATO.
Reklama
Na prawach gospodarki wojennej
Aby zapewnić sobie zwycięstwo w nadchodzącej wojnie władze Związku Sowieckiego przeznaczały gigantyczne środki na zbrojenia. Działo się tak w szczególności w latach 70. i w pierwszej połowy lat 80. XX wieku. Jak podkreśla doktor Lech Kowalski w książce pt. Bracia Moskale a Układ Warszawski:
W 1982 roku Sowieci dysponowali największą na świecie bazą specjalistów zajmujących się pracami badawczo-rozwojowymi związanymi z potrzebami wojska. Ich stan oceniano na 900 tys. osób, w porównaniu do 700 tys. w Stanach Zjednoczonych.
W ZSRS było w jakimś sensie powiązanych z siłami zbrojnymi od 50 do 70 proc. naukowców i inżynierów. Około 80 proc. prac kwalifikujących na wyższy stopień naukowy również miało związek z resortami siłowymi. (…) Można by nawet rzec, że ich gospodarka stale funkcjonowała niemalże na prawach gospodarki wojennej.
Miliardy na zbrojenia
Na potrzeby wojska pracowało aż 150 wielkich zakładów przemysłowych oraz 50 biur projektowych rozsianych po całym Związku Sowieckim. Do tego dochodziły tysiące mniejszych przedsiębiorstw.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Według oficjalnych danych na przełomie lat 70. i 80. XX wieku Sowieci przeznaczali na cele militarne około 17 miliardów rubli rocznie. W rzeczywistości wydatki były wielokrotnie wyższe i sięgały od 15 do nawet 25% PKB.
Biorąc pod uwagę, że w 1980 roku produkt krajowy brutto ZSRS wyniósł 579 miliardów rubli daje to od 86 do niemal 144 miliardów rubli. W tym samym czasie Stany Zjednoczone przeznaczały na ten cel 6,5% PKB.
Reklama
Tak ogromne środki wydawane na zbrojenia fatalnie odbijały się na produkcji cywilnej. Lech Kowalski podkreśla, że Sowieci:
(…) nie potrafili wyprodukować bezawaryjnych telewizorów (często płonęły), pralek czy samochodów, które w znacznej mierze również powstawały przecież w oparciu o wykradane technologie amerykańskie oraz z innych państw zachodnich.
Nic dziwnego, że tak się działo skoro zgodnie z tym, co pisze profesor Krzysztof Pieczkiewicz w pracy Zimna wojna (1946-1989) i jej konsekwencje dla ładu międzynarodowego pod koniec istnienia ZSRS potencjał kompleksu wojskowo-przemysłowego „w dziedzinie budowy maszyn 2-3-krotnie przewyższał produkcję cywilną”. Wydatki zaś „na badania stosowane w sektorze wojskowym były 5-7 razy wyższe niż, w cywilnym”.
1450 samolotów i 2700 czołgów rocznie
O tym, na co dokładnie szły tak ogromne pieniądze możemy się przekonać sięgając po książkę Bracia Moskale a Układ Warszawski. Jej autor wylicza, że jeszcze w pierwszym roku rządów Gorbaczowa ZSRS wyprodukował 195 rakiet balistycznych dalekiego zasięgu, 122 pociski balistyczne wystrzeliwane z okrętów podwodnych oraz 80 rakiet średniego zasięgu i 881 krótkiego zasięgu. A to dopiero początek listy. Do tego dochodziły:
972 pociski manewrujące, 120 rakiet nośnych, 6800 pocisków przeciwlotniczych, 1200 radarów, 1450 samolotów wojskowych, 1000 śmigłowców, 2700 czołgów, 3400 bojowych wozów opancerzonych, 2700 systemów artyleryjskich, 54 500 ciężarówek wojskowych, 10 okrętów podwodnych, 66 okrętów nawodnych, 300 000 ton amunicji konwencjonalnej.
Reklama
Potencjał Armii Sowieckiej
Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku Sowieci wytwarzali rocznie około 3,5 razy więcej uzbrojenia niż Amerykanie. Taka skala produkcji nie powinna dziwić jeżeli weźmiemy pod uwagę, że w tym okresie Siły Zbrojne ZSRS liczyły około 5 milionów żołnierzy. Składały się zaś z „z 214 dywizji (52 pancerne, 154 zmechanizowane i osiem powietrznodesantowych)”. Do tego dochodziło jeszcze „kilkaset jednostek wsparcia (od armijnego po brygadowy)”. Jeżeli zaś chodzi o uzbrojenie to:
(…) armia sowiecka dysponowała m.in.: 52 500 czołgami, 60 000 bojowymi wozami piechoty i transporterami opancerzonymi, 40 500 systemami artyleryjskimi (holowanymi i samobieżnymi), 4500 wyrzutniami rakiet przeciwlotniczych, 1500 wyrzutniami taktycznych rakiet balistycznych, 3200 wyrzutniami przeciwpancernych pocisków kierowanych.
Siły powietrzne (lotnictwo frontowe, dalekiego zasięgu, lotnictwo WOPK, lotnictwo morskie i transportowe) posiadały na stanie: około 10 tys. samolotów wojskowych i 4000 śmigłowców.
Wojska Obrony Powietrznej dysponowały: 100 wyrzutniami antyrakiet A-135 rozmieszczonymi wokół Moskwy, 1400 bazami rakiet przeciwlotniczych, w których rozmieszczono 1200 wyrzutni pocisków klasy „S” (S-25, S-75, S- 125, S-200 i S-300P) oraz siecią 10 tys. naziemnych radarów wczesnego wykrywania i naprowadzania lotnictwa i kilkuset samolotami wczesnego wykrywania typu AWACS.
Reklama
W skład Marynarki Wojennej wchodziło: pięć lekkich lotniskowców, 32 krążowniki, 74 niszczyciele, 32 fregaty, 217 korwet rakietowych, 34 duże okręty desantowe, 362 okręty podwodne.
Nie można oczywiście zapomnieć o około 37 tysiącach „głowic nuklearnych o zasięgu strategicznym, średnim i taktycznym”.
Utrzymanie tak gigantycznej armii rujnowało budżet ZSRS. Gdy zaś Sowieci najechali pod koniec 1979 roku Afganistan koszty jeszcze bardziej wzrosły, stając się jedną z głównych przyczyn upadku komunistycznego mocarstwa.
O sowieckim dyktacie narzuconym przez braci moskali
Bibliografia
- Lech Kowalski, Bracia Moskale a Układ Warszawski, Wydawnictwo Fronda 2023.
- Krzysztof Pieczkiewicz, Rola ZSRR w eskalacji zimnej wojny i jej rola w załamaniu komunistycznego imperium [w:] Zimna wojna (1946-1989) i jej konsekwencje dla ładu międzynarodowego, red. Bogdan Koszel, Sebastian Wojciechowski, Instytut Zachodni 2007.
