W pierwszych dniach Powstania Warszawskiego żołnierze Armii Krajowej zdobyli Prudential, najwyższy w tym czasie budynek w Polsce. 1 sierpnia pchor. „Garbaty” wbiegł na jego szczyt i wywiesił na dachu polską flagę. Widoczny z daleka biało-czerwony sztandar dodawał wiary i ducha walczącym.
Ten pierwszy w Polsce drapacz chmur liczący 16 pięter i 68 metrów wysokości zbudowano na placu Napoleona (dzisiejszym placu Powstańców Warszawy) w latach 1931-1933 jako siedzibę angielskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Prudential (przezorność).
Reklama
Zdobycie Prudential przez powstańców
Właśnie w tych okolicach jeszcze przed godziną W padły pierwsze strzały i około godziny 16 zaczęła się walka z okupantem. Patrol batalionu Armii Krajowej „Kiliński” natknął się na niemieckich żandarmów.
Dowodzący jednostką rtm. Henryk Leliwa-Roycewicz, obawiając się, że przeciwnik zamknie ulicę, decydował o rozpoczęciu natarcia. Ostrzelano furgonetkę niemieckich żandarmów, po czym polscy żołnierze przystąpili do zajmowania wieżowca.
„Dwie niezależne od siebie grupy chłopców usiłują dostać się przez tylne przejście do Prudentialu. Pchor. Jerzy Frymus »Garbaty« szaleńczym skokiem dostaje się do »drapacza chmur« wpada na piętro. Za nim wpadli inni. Oczyszczono gmach z Niemców” – opisywał akcję Stanisław Podlewski w książce Wolność krzyżami się znaczy/
Niemcy wystrzeli ponad 1000 pocisków
Budynek Prudentialu zaprojektował Marcin Weinfeld. Najwyższy w Polsce był jednocześnie jednym z najwyższych w Europie, Wysoki parter i pierwsze piętra zajmowały biura towarzystwa ubezpieczeniowego. W centralnej części wieży znajdowały się apartamenty, mieszkania służbowe i pomieszczenia gospodarcze
Reklama
Najbardziej luksusowe mieszkania miały po 240 mkw powierzchni. Gmach miał pełnić niezwykle istotną funkcję ze względu na plany umiejscowienia na szczycie nadajnika telewizyjnego. W 1940 roku planowano otworzyć tutaj studio telewizyjne – wyjaśniał dr Paweł Brudek w rozmowie z portalem PolskieRadiopl.
Widok powiewającej nad miastem biało-czerwonej flagi podnosił morale powstańców i ludności cywilnej, ale także był znakomitym punktem obserwacyjnym, Z jego okien ostrzeliwano także zajęty przez Niemców gmach Poczty Głównej który został zdobyty 2 sierpnia. Gmach był mocno ostrzeliwany przez cały okres walk. Spadło na niego w sumie około tysiąca pocisków.
Przetrwał wojnę
Strzelano dotąd aż maszt, na którym wisiała polska flaga, został strącony. Budynek pozostawał jednak w rękach żołnierzy AK do końca powstania. Jak podkreślał specjalista z Muzeum Powstania Warszawskiego:
Niemcy celowali w Prudential najrozmaitszymi metodami. Słynne zdjęcie Sylwestra Brauna (fotografa BIP) z 28 sierpnia przedstawia wybuch dwutonowego pocisku potężnego moździerza samobieżnego Karl-Gerät kalibru 60 cm. Pocisk został wystrzelony najprawdopodobniej z dzisiejszego parku Sowińskiego na Woli.
Reklama
„Usadowiłem się na dachu kamienicy przy ulicy Kopernika 28. Pogoda czyste poranne słońce, czas biegnie Godzina minęła na oczekiwaniu, gdy oko uchwyciło żółtą smugę pocisku na tle błękitnego nieba. W celowniku aparatu zobaczyłem trafienie Prudentialu i rozkwitanie eksplozji. W ciągu trzech sekund zrobiłem sześć zdjęć” – pisał po wojnie fotograf.
Wprawdzie stabilna stalowa konstrukcja gmachu przetrwała atak, ale potężna eksplozja spowodowała odchylenie jej od pionu. Budynek został bardzo poważnie uszkodzony. Po wojnie totalnie podziurawiony biurowiec odbudowano i w roku 1954 otwarto w nim hotel Warszawa z 375 miejscami noclegowymi, restauracją, klubem nocnym – swego czasu najbardziej luksusowy tego typu obiekt w stolicy.
Prudential obecnie
Podczas budowy drugiej linii metra pod Prudentialem odkryto kolejny dwutonowy pocisk, który spoczywał pod tym symbolicznym miejscem ponad 70 lat. Prudential na trwałe wpisany jest w historię Polski, a przede wszystkim w historię miasta. Jest niewątpliwie ikoną polskiej myśli architektonicznej z okresu dwudziestolecia międzywojennego, ikoną Powstania Warszawskiego w 1944 roku oraz ikoną podwójnej rewitalizacji konserwatorsko-architektonicznej: powojennej i ostatniej.
W latach 2010-2018, z przerwą na budowę drugiej linii metra, budynek przeszedł gruntowny remont, przebudowę i adaptację na cele pięciogwiazdkowego hotelu najwyższej klasy. Zgodnie z tym co pisze Piotr Grzegorz Mądrach, dyplomowany konserwator zabytków:
Zrewitalizowany hotel stał się jednym z najbardziej ekskluzywnych w Warszawie przede wszystkim przez osiągnięty standard, który wspaniale i bardzo gustownie nawiązuje do międzywojennego funkcjonalizmu, a także poprzez doskonałe położenie w centrum stolicy. Tym samym Prudential powrócił na piedestał historycznej oraz architektonicznej ikony Warszawy.
Źródło
Tekst stanowi fragment książki Teresy Kowalik i Przemysława Słowińskiego pt. Powstanie Warszawskie w 100 przedmiotach. Ukazała się ona w 2024 roku nakładem Wydawnictwa Fronda.
Nowy sposób opowiedzenia dziejów Powstania
Ilustracja tytułowa: Bombardowanie gmachu Prudentialu w 28. dniu Powstania Warszawskiego. Fotografia Sylwestra Brauna (domena publiczna).
