Mniej więcej w VIII wieku p.n.e. wśród ludów Italii na czoło wybili się Etruskowie, zamieszkujący terytorium Etrurii właściwej. Stopniowo podporządkowali sobie oni znaczną część półwyspu, łącznie z ziemiami, które później miały się stać kolebką państwa rzymskiego. Odegrali donośną rolę w dziejach, ale do dzisiaj stanowią jeden z najbardziej zagadkowych ludów starożytnej Europy.
Do dziś trwa ożywiona dyskusja na temat pochodzenia tego ludu. W każdym razie na przełomie VIII i VII wieku p.n.e. Etruskowie mieli już dobrze zorganizowaną państwowość, skoncentrowaną wokół kilkunastu dużych ośrodków miejskich tworzących poszczególne miasta-państwa.
Reklama
Unikatowa kultura Etrusków
Ludność Etrurii skupiała się na obszarach, na których prowadzono intensywną uprawę roli lub hodowlę bydła, oraz w pobliżu szlaków handlowych ułatwiających wymianę towarową. Miasta były budowane w miejscach mających walory obronne, czyli na naturalnych wzgórzach o stromych stokach z dostępem do wody pitnej lub w innych trudno dostępnych miejscach, na przykład wśród rozlewisk rzek. Ważna była też bliskość szlaków komunikacyjnych. (…)
W końcu VIII wieku p.n.e. kultura Etrurii (…) uzyskała swój niezwykle indywidualny i stojący na bardzo wysokim poziomie charakter, pozostając pod wpływem elementów sztuki pochodzących z Azji Mniejszej i Bliskiego Wschodu, stąd nazwa „styl orientalizujący”.
W VII wieku p.n.e. nastąpił gwałtowny rozkwit miast-państw etruskich związany z eksportem surowców takich jak na przykład żelazo, miedź czy ołów, a także luksusowych wyrobów z metalu do innych rejonów basenu Morza Śródziemnego. Towary etruskie docierały nawet do Egiptu faraonów.
Bogactwo i władza u Etrusków
Rozpoczął się proces bogacenia się niektórych warstw społecznych kontrolujących kopalnie i gospodarkę agrarną. Większość areałów rolnych przeszła wtedy w ręce małej garstki ludzi. W ten sposób powstały latyfundia.
Reklama
Był to więc wiek przekształceń społecznych; powstała wówczas warstwa arystokracji, a także struktura rodowa, z dużą liczbą klientów i sług oraz niewolników. (…)
Następna zmiana nastąpiła mniej więcej w połowie VI wieku p.n.e. Mamy wówczas do czynienia z powstaniem ustroju zbliżonego do timokracji, kiedy to warstwa arystokracji utrzymująca się z prowadzenia specjalistycznych gospodarstw rolnych, na przykład zajmujących się uprawą oliwek, winorośli czy zboża, lub handlem zyskała decydujący wpływ na politykę danego miasta-państwa.
Została wzmocniona rola rodziny jako najmniejszej jednostki społecznej, gdzie ojciec rodziny miał pewną autonomię w stosunku do głowy arystokratycznego rodu. Przywódcy rodówczęsto stawali się wodzami wypraw wojennych podejmowanych w celu zakładania nowych kolonii na północy Italii czy w Kampanii lub dla zdobycia po prostu łupów.
Rody te utrzymywały własne siły zbrojne, które były wykorzystywane do prowadzenia prywatnej ekspansji, wchodziły one jednak także w skład systemu wojskowego danego miasta-państwa. Ta struktura niewiele się zmieniła do momentu podboju przez Rzym.
Etruscy królowie i oznaki ich pozycji
Struktura władzy i społeczeństwa etruskiego wyglądała w uproszczeniu następująco. Na czele poszczególnych miast-państw stali królowie (po łacinie lucumone, a po etrusku lauchume).
Niestety z całej plejady władców etruskich znamy imiona tylko nielicznych, głównie za sprawą historyków rzymskich oraz greckich i tekstów o charakterze sepulkralnym. Najsłynniejsi z nich: to Porsenna, król Chiusi, Lars Tolumnius, król Wejów, Thefarie Velians, król Caere.
Królowie etruscy posiadali odpowiednie insygnia władzy. Opisał je Dionizjusz z Halikarnasu. Według niego był to złoty wieniec, tron z kości słoniowej, berło z orłem na szczycie, tunika purpurowa przetykana złotem, wyszywany płaszcz z purpury.
Reklama
Potwierdzeniem słów Dionizjusza jest przedstawienie króla, prawdopodobnie Caere, siedzącego na tronie. Zabytek pochodzi przypuszczalnie z VI wieku p.n.e. i obecnie znajduje się w muzeum w Luwrze.
Król na przedstawieniu siedzi przed posągiem bogini na składanym taborecie, zdobionym płytkami z kości słoniowej. Taki taboret był znany w Rzymie jako sellacurulis, czyli krzesło kurulne, na którym zasiadali urzędnicy sprawujący sądy. Władca trzyma w lewej ręce berło. Jest ubrany w białą tunikę z krótkimi rękawami, sięgającą do połowy ud. Na nią ma założony purpurowy płaszcz o takiej samej długości jak tunika, zdobiony haftowanym motywem szlaczka.
Kolejną oznaką władzy królewskiej był jego orszak, a przede wszystkim osoba lub osoby liktorów, którzy szli przed władcą, niosąc na ramieniu pęki rózg z toporem zatkniętym pośrodku. (…)
Etruski ustrój. Miasta-państwa, zilatha i zgromadzenie
W VI wieku p.n.e. w niektórych miastach etruskich władza królewska została obalona w sposób krwawy lub pokojowy i powstały republiki oligarchiczne. Na ich czele stał urzędnik lub podobnie jak w Rzymie dwóch urzędników zwanych zilatha lub zilcha.
Reklama
Podlegały im kolejne szczeble administracji. Jednak najważniejsze decyzje w sprawie polityki wewnętrznej i zewnętrznej w poszczególnych miastach-państwach (lukumoniach) etruskich zapadały na zgromadzeniach ludowych. Brali w nich udział pełnoprawni obywatele państwa, wywodzący się głównie z arystokracji. Organ ten także kontrolował działania króla i zilatha.
Dwanaście etruskich miast-państw
Około VII wieku p.n.e. Etruskowie stworzyli luźny związek, prawdopodobnie składający się z 12 miast-państw rządzonych przez królów. Członkowie związku przeważnie prowadzili wspólną politykę wyznaniową i społeczną, a tylko bardzo rzadko zagraniczną. Paradoksalnie nierzadko toczyli oni ze sobą wojny.
Do związku w VI wieku p.n.e. należały prawdopodobnie następujące lukumonie: Weje, Tarkwinie (Tarquinii), Caere (Cerveteri), Vulci (Volci), Volsinie (Vulsinii), Clusium (Chiusi), Vetulonia, Peruzja, Cortona, Woltera (Voaterrae), Arretium (Arezzo), Fiesole i Orvieto (Velzo).
W następnych wiekach liczba miast należących do ligi się zmieniała, przystąpiła do niej na przykład Piza, Rusellae i Populonia. Przedstawiciele federacji zbierali się na corocznych spotkaniach w sanktuarium etruskim – Fanum Voltumnae w Orvieto. Miejsce to zostało niedawno odkryte przez archeologów i powoli odsłania swoje tajemnice.
Reklama
Ekspansja Etrusków
Na przełomie VIII i VII wieku p.n.e. Etruskowie rozpoczęli ekspansję w kierunku południowym, zdobywając hegemonię w Lacjum oraz zajmując Kampanię, a w VI wieku p.n.e. w kierunku północnym, opanowując środkową i południową część doliny Padu.
Głównym miastem etruskim w Kampanii stała się Kapua, zwana przez nich Volturnum. W dolinie Padu takimi miastami były Mantua, Melpum (Mediolan) i Hadria (Adria) ze Spiną, na południe od Padu – Parmni (Parma), Placuleis (Placencja), Felsina (Bolonia), Misano (Marzabotto), a nad Morzem Adriatyckim – Arimna (Rimini) i Ravna (Rawenna).
Niektórzy historycy twierdzą, że Etruskowie prowadzili ożywioną akcję kolonizacyjną we wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego oraz na Balearach, Korsyce i Sardynii. Możliwe, że docierali nawet do wysp Oceanu Atlantyckiego. O tym fakcie wspomina w swoich dziełach Diodor Sycylijski.
Bez wątpienia kontrolowali główne szlaki handlowe, prowadzące z Italii do wysp zachodniej części Morza Śródziemnego. Na podbitych terytoriach północnej Italii i Kampanii powstały podobnie jak w Etrurii właściwej ligi miast-państw. Świadczy to o podboju nie przez jednolity organizm państwowy, lecz przez odrębne miasta-państwa, niewykluczone, że w porozumieniu ze sobą.
Reklama
Rozszerzanie terytorium podległego Etruskom sprzyjało wprawdzie zacieśnieniu ich kontaktów gospodarczych i kulturalnych z Grekami i Fenicjanami, ale jednocześnie spotkało się z kontrakcją polityczną i militarną tych potęg zachodniej części basenu Morza Śródziemnego.
Do walk dochodziło głównie na morzu. Etruskowie mieli dość duże siły morskie. Największe miasta nadmorskie, takie jak Carae, Tarkwinie, Vulci czy Wetulonia, mogły wystawić nawet po kilkadziesiąt okrętów wojennych. Poza tym Etruskowie z powodzeniem uprawiali piractwo, siejąc postrach głównie wśród Greków i ograniczając tym samym ich kolonizację w zachodniej części Morza Śródziemnego.
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment książki Daniela Gazdy pt. Weje 405-396 p.n.e. Ukazała się ona w 2023 roku w ramach kultowej serii Historyczne Bitwy wydawnictwa Bellona.
Tytuł, lead oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce korektorskiej.
