150 lat temu Galicja była jednym z najbiedniejszych regionów Europy. Nędza, która dotykała miliony chłopów w zaborze austriackim odcisnęła również wyraźne piętno na wzroście mieszkańców polskich wsi znajdujących się pod panowaniem Franciszka Józefa. Statystyka była nieubłagana.
Zgodnie z danymi przywoływanymi przez Stanisława Szczepanowskiego na kartach książki Nędza Galicji w cyfrach pod koniec lat 80. XIX wieku aż 74% mieszkańców zaboru austriackiego utrzymywało się z pracy na roli.
Reklama
Wzrost XIX-wiecznych Europejczyków
Jednocześnie niemal połowa gospodarstw posiadała mniej niż dwa hektary ziemi uprawnej. W tej sytuacji polscy chłopi żyjący pod panowaniem Franciszka Józefa niemal nieustannie cierpieli głód (o tym co wówczas jedzono na wsi pisałem w tym artykule).
Chroniczne niedożywienie wyraźnie odbijało się na wyglądzie galicyjskich włościan. Nie tylko byli oni przeraźliwie chudzi, ale również bardzo niscy.
I nie mówimy tu o obecnej średniej, która dla polskiego mężczyzny wynosi około 180 centymetrów. Lecz o standardach Europy drugiej połowy XIX wieku oraz samych Austro-Węgier.
Dzięki statystykom gromadzonym przez poszczególne armie podczas poboru wiemy, że 150 lat temu najwyższym średnim wzrostem w Europie cechowali się mężczyźni z krajów nordyckich. Mierzyli oni nieco ponad 171 centymetrów.
Reklama
Tuż za nimi plasowali się Szkoci i Anglicy (171 centymetrów). Młodzi Niemcy mieli statystycznie 168,5 centymetra, Czesi 166 centymetrów, Francuzi 165 centymetrów. Średnią europejską zaniżali z kolei Węgrzy i Hiszpanie, którzy mierzyli nieco ponad 164 centymetry.
Niski jak galicyjski chłop
Całą stawkę zamykali zaś galicyjscy chłopi narodowości polskiej. Mogli się oni „poszczycić” średnio zaledwie 162 centymetrami wzrostu! O niespełna pół centymetra wyżsi byli od nich rodacy z zaboru rosyjskiego. Dosyć wyraźnie górowali za to nad nimi Rusini (Ukraińcy) z Galicji, którzy stając przed komisją wojskową mieli średnio po 164 centymetry wzrostu.
Co ciekawe, chociaż pobór odbywał się wówczas w wieku 21 lat, to autorzy wydanej w 1876 roku pracy pt. Charakterystyka fizyczna ludności galicyjskiej na podstawie spostrzeżeń danowych podkreślali, że proces wzrostu trwał do około 25 roku życia. Czyli znacznie dłużej niż obecnie. Winne było właśnie niedożywienie.
Słynny galicyjski działacz ludowy, a później trzykrotny premier II RP Wincenty Witos, który sam dorastał w latach 80. XIX wieku pisał w swoich wspomnieniach, że: „nieraz piętnastoletni chłopiec lub dziewczyna wyglądali jak paroletnie dzieci i dopiero koło dwudziestki podciągali na gwałt”.
Reklama
Znacznie poniżej średniej
Młodzi galicyjscy chłopi mocno odstawali wzrostem również od innych poborowych z monarchii Franciszka Józefa. Dobitnie świadczą o tym dane z poszczególnych okręgów wojskowych, które przywoływał ekonomista i etnograf Adam Zakrzewski. Na kartach książki Wzrost w Królestwie Polskim. Przyczynek do charakterystyki fizycznej Polaków podawał, że na przełomie lat 70. i 80. XIX stulecia prezentowały się one następująco (dane w milimetrach):
Zara [Zadar] – 1701
Gratz – 1672
Insbruck – 1672
Agram [Zagrzeb] – 1665
Triest – 1665
Praga – 1659
Brünn [Brno] – 1659
Wiedeń – 1659
Linz – 1659
Buda-Pest – 1646
Hermannstadt [Sybin] – 1646
Lwów – 1633
Ogólnie rzecz biorąc przeciętny wzrost poborowego w Austro-Węgrzech na początku lat 80. XX wieku wnosił 1659 milimetrów. Statystyczny Polak z Galicji był zatem blisko o 4 centymetry niższy. Od najwyższych Chorwatów dzieliło go zaś aż 8 centymetrów.
Bibliografia
- Józef Majer, Izydor Kopernicki, Charakterystyka fizyczna ludności galicyjskiej na podstawie spostrzeżeń danowych, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego 1878.
- Stanisław Szczepanowski, Nędza Galicyi w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego, Lwów 1888.
- Wincenty Witos, Moje wspomnienia, cz. I, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1998.
- Adam Zakrzewski, Wzrost w Królestwie Polskim. Przyczynek do charakterystyki fizycznej Polaków, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego 1891.
Ilustracja tytułowa: Chłopi ze wsi Gołuchowice pod Krakowem w trakcie żniw. Zdjęcie nieznanego autora z 1904 roku (Muzeum Etnograficzne w Krakowie/CC BY-SA 4.0).
