Sianokosy – zaraz obok żniw – były okresem najintensywniejszych prac polowych na dawnej wsi. W sytuacji, gdy chłopi nie dysponowali maszynami zgromadzenie paszy dla bydła na zimę mogło zajmować nawet całe tygodnie. O tym, jak wyglądało koszenie, suszenie a następnie zwożenie pokarmu dla zwierząt gospodarskich w XIX i na początku XX wieku możemy się przekonać dzięki rysunkom, obrazom oraz zdjęciom z epoki.
Obecnie dzięki mechanizacji sianokosy mogą trwać zaledwie kilka dni. Na dawnej wsi sytuacja wyglądała jednak diametralnie inaczej. W sytuacji, gdy całą pracę trzeba było wykonywać ręcznie, gromadzenie paszy wymagało wiele czasu oraz wysiłku całej chłopskiej rodziny.
Reklama
Koszenie i suszenie siana na dawnej wsi
O tym, jak wyglądały sianokosy na podkrakowskiej wsi u schyłku XIX wieku możemy się przekonać sięgając po wydaną w 1893 roku książkę Jana Świętka Lud nadrabski, od Gdowa po Bochnię. Chłopski syn i etnograf amator pisał, że:
W czerwcu, gdy już trawa na łąkach znacznie podskoczy w górę, koniczyna wyrosła i zupełnie rozwinęła się, gotują się wieśniacy do kośby. Wyklepawszy kosy, sieką nimi trawę na łąkach i koniczynę na stajaniach w pokosy. Pokosy siana rozbijają zaraz grabiami, mierzwiąc je.
Pokosy koniczyny przewracają lekko, by się pałki nie otłukły, dopiero wtedy, gdy dobrze przeschną z wierzchu. Wyschnięte rozbite siano również przewracają na druga stronę. Na tern przewróceniu kończy się tak suszenie siana, jak i koniczyny w miejscach wzrastania, i składają je w kopy stożkowate.
Oczywiście o tym, jak szybko będzie wysychać skoszona trawa oraz koniczyna decydowała pogoda. Jeżeli było ciepło i słonecznie można było przystąpić do stawiania kop już nawet następnego dnia. Gdy jednak padało trzeba było nieraz wielokrotnie powtarzać proces przewracania.
Kosiarz. Obraz Aleksandra Kotsisa. Lata 60. XIX wieku (domena publiczna).
Kosiarz z Królestwa Polskiego na zdjęciu z 1903 roku (Łukasz Dobrzański/domena publiczna).
Reklama
Podhalańscy kosiarze na zdjęciu z przełomu XIX i XX wieku (Walery Eljasz-Radzikowski/domena publiczna).
Kośba na rysunku Michała Elwiro Andriolliego z przełomu lat 80. i 90. XIX wieku (domena publiczna).
Kosiarze przy pracy na obrazie Jacka Malczewskiego (domena publiczna).
Kobieta grabiąca siano. Zdjęcie z przełomu XIX i XX wieku (Walery Eljasz-Radzikowski/domena publiczna).
Kobiety przewracające siano w podkarpackiej Komańczy. Lata 30. XX wieku (Henryk Poddębski/domena publiczna)
Reklama
Zbiór siana w okolicach Warszawy. Ekonom z kijem popędzający chłopów oznacza, że praca odbywa się w folwarku. Rysunek Józefa Chełmońskiego (domena publiczna).
Górale stawiający kopy z siana. Zdjęcie wykonane przez Stanisława Jarnuszkiewicza w 1904 roku (domena publiczna).
Kobieta stojąca przy kopie siana. Wieś Witów początek XX wieku. Autor nieznany (Muzeum Etnograficzne w Krakowie/CC BY-SA 4.0).
Powrót z łąk. Obraz Józefa Chełmońskiego z 1911 roku (domena publiczna).
Powrót z pola. Rysunek Walerego Brochockiego/domena publiczna)
Reklama
Zwożenie siana
Gdy już siano znalazło się w kopach pozostawiano je „przez kilka dni na polu, wystawione na działanie wiatru”. Kiedy było już wystarczająco suche ładowano je przy pomocy wideł na wóz drabiniasty i wieziono „do stodoły lub pod dom”.
Siano i koniczynę przerzucano następnie stodoły lub na strych chaty. Jak tłumaczył Świętek „taka praca nazywa się podawaniem (…) na warstwę”. W jej trakcie paszę dokładnie ubijano i równano, aby zmieścić jej jak najwięcej. Czasami siano układano „także ale rzadziej — w brodła (brogi).
Sianokosy. Obraz Adama Ciemniewskiego. Druga połowa XIX wieku (domena publiczna).
Zbiór siana z pola. Reprodukcja obrazu tego samego malarza z „Tygodnika Ilustrowanego”.
Układanie siania na wozie drabiniastym. Zdjęcie wykonane przez Stanisława Jarnuszkiewicza w 1905 roku (domena publiczna).
Przywiązywanie pawąza (grubego drąga) na wozie z sianem. Zdjęcie wykonane przez Stanisława Jarnuszkiewicza w 1905 roku (domena publiczna).
Woły zaprzęgnięte do wozu z sianem na Polesiu. Okres międzywojenny (domena publiczna).
Zwóz Siana. Rysunek Józefa Brodowskiego z lat 70. XIX wieku (domena publiczna)
Bróg z sianem w podkarpackiej wsi Kalembina. Zdjęcie wykonane przez Seweryna Udzielę (Muzeum Etnograficzne w Krakowie/CC BY-SA 4.0).
Zdjęcie opisane jako stogi siana i zagroda na mazowieckiej wsi. Połowa lat 20. XX wieku. W stogach może znajdować się jednak równie dobrze słoma.
Bibliografia
- Jan Świętek, Lud nadrabski, od Gdowa po Bochnię, Akademia Umiejętności 1893.
