Kiedy naprawdę urodził się Mikołaj Kopernik? Czy wszystkie szkolne podręczniki podają błędną datę?

Strona główna » Średniowiecze » Kiedy naprawdę urodził się Mikołaj Kopernik? Czy wszystkie szkolne podręczniki podają błędną datę?

Biografie i podręczniki podają, że Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku. Skąd o tym wiemy skoro w XV wieku nie istniały jeszcze księgi metrykalne? Czy na pewno jest to właściwa data? Na te pytania stara się odpowiedzieć Piotr Łopuszański w książce Mikołaj Kopernik. Nowe oblicze geniusza.

Do dziś nie znamy przodków astronoma ze strony ojca (dziadków, pradziadków i dalej w przeszłe pokolenia). Nie są wcale udowodnione jego śląskie korzenie. Pewne jest, że ojciec astronoma przybył do Torunia z Krakowa.


Reklama


Brak ksiąg metrykalnych

A co biografowie piszą o samym Koperniku? Podają datę i miejsce urodzenia, więc wydaje nam się, że wiemy dokładnie, kiedy Mikołaj się urodził. Można to przeczytać w każdym jego biogramie. Ale skąd uczeni czerpią owe informacje?

Biografowie nie powołują się na metrykę urodzenia lub chrztu (bo jej nie ma), a jedynie na… horoskop wykonany w 1541 roku! Wedle Stanisława Grzybowskiego księgi metrykalne zaginęły. Powtarzali to i inni biografowie astronoma, tymczasem ksiądz Alojzy Szorc wyjaśnił: „Przed Soborem Trydenckim ksiąg metrykalnych nie prowadzono”.

XVII-wieczne wyobrażenie Mikołaja Kopernika (domena publiczna).
XVII-wieczne wyobrażenie Mikołaja Kopernika (domena publiczna).

Potwierdził to profesor Krzysztof Mikulski, który podkreślał, iż w owym czasie w Toruniu księgi metrykalne nie były prowadzone. Profesor Janusz Małłek wyjaśnił, że toruńskie księgi metrykalne istnieją dla Torunia dopiero od 1600 roku.

Skąd wiedział kiedy Kopernik?

W 1558 roku astronom i astrolog niemiecki, zięć Philipa Melanchtona, Kacper Peucer, który uważał teorię heliocentryczną Kopernika za absurdalną, podał: „Mikołaj Kopernik, toruńczyk, kanonik warmiński, urodził się 19 lutego 1473 roku”. Skąd mógł wiedzieć, kiedy urodził się astronom? Zapewne od teścia, z którym korespondowali Tiedemann Giese, przyjaciel Kopernika, i Retyk, uczeń wielkiego torunianina.

Identyczną datę zapisano na drzeworytniczym portrecie astronoma (z konwalią) wydanym w Wittenberdze przez Sabinusa Kauffmanna na początku XVII wieku. Na portrecie jest notka, iż Kopernik urodził się w Toruniu w Prusach (chociaż Toruń należał od 1466 roku do królestwa polsko-litewskiego). Wizerunek wzorowany został na drzeworycie Tobiasa Stimmera zamieszczonym w dziele Nicolasa Reussnera Icones sive imagines virorum litteris illustrium (Obrazy albo wizerunki sławnych uczonych mężów), wydanym w Strasburgu w 1587 roku.

Kopernik (Copernicus) przedstawiony został jako matematyk. Pod wizerunkiem astronoma trzymającego w lewej dłoni konwalie znajduje się łaciński napis: „Quid tum? si mi-hi terra movetur, Solque quiescit, ac coelum? Constat calculus inde meus”. Można to zdanie przetłumaczyć na język polski w ten sposób: „Cóż więc stwierdza moje obliczenie, skoro dla mnie Ziemia się porusza, a Słońce, a nawet niebo się zatrzymują?”.


Reklama


Pod podobizną rytownik umieścił też zagadkową datę MDXLI, czyli rok 1541. W wersji z napisem po niemiecku jest data śmierci Kopernika i publikacji dzieła, 1543. Także na rzekomym portrecie ojca astronoma Jan Brożek kazał umieścić datę 19 lutego, chociaż w czasie, gdy Brożek fundował obraz, obowiązywał już kalendarz gregoriański.

Datę urodzenia 19 lutego 1473 roku i śmierci 24 maja 1543 roku zamieszczono także na miedziorycie znajdującym się w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, a pochodzącym z dzieła Dreux du Radiera L’Europe illustre, wydanego w Paryżu w 1755 roku. Nie skorygowano tam dat na obowiązujące wtedy według kalendarza gregoriańskiego.

Artykuł stanowi fragment książki Piotra Łopuszańskiego pt. Mikołaj Kopernik. Nowe oblicze geniusza (Wydawnictwo Fronda 2022).
Artykuł stanowi fragment książki Piotra Łopuszańskiego pt. Mikołaj Kopernik. Nowe oblicze geniusza (Wydawnictwo Fronda 2022).

Data z horoskopu

Bernardino Baldi, autor Żywotów matematyków, powołał się na horoskop Kopernika sporządzony przez Francesca Giuntiniego w traktacie o Ptolemeuszu. Giuntini nazwał polskiego astronoma… „niemieckim Ptolemeuszem”, sądząc, że Prusy Królewskie należą do państwa niemieckiego. Baldi za Giuntini podał, iż Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku o 4.38 po południu. Baldi, pisząc to w 1588 roku, nie wspomniał, że chodzi o datę według dawnej rachuby, czyli kalendarza juliańskiego.

Florencki astronom Francesco Giuntini zwany Junctinusem ułożył horoskop Kopernika i ogłosił w dziele pt. Speculum Astrologiae, wydanym w 1581 roku w Lionie. Giuntini przyjął za datę urodzenia astronoma także dzień 19 lutego 1473 roku i godzinę 4.38 po południu. Skąd ta różnica między horoskopami? Nie wiemy. Giuntini tak pisał o Koperniku:


Reklama


Była w tym mężu szczególna żądza nauki i wytrwałość  w pracy […]. Odpowiedni układ Wenus, Merkurego i Księżyca powiększała chęć pisania i dodała mu tyle mądrości, że między najsłynniejszych astronomów naszej epoki jako pierwszy był umieszczony.

Autor pisał, iż „wzniosłości jego umysłu w naukach matematycznych dowodzą pozostawione przez niego dzieła. Jest on niepospolitym astrologiem […]”. Horoskop opublikowano po polsku na łamach czasopisma „Wszechświat” w 1969 roku.

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

Urodzony „w granicach Sarmacji”

Baldi w swoim życiorysie Kopernika twierdził, iż astronom urodził się w Prusach, kraju na północ od Polski, ale „w granicach Sarmacji”. Jak wiemy, Toruń należał zarówno za czasów Kopernika, jak i Baldiego do Polski. Baldi twierdził, że Kopernik studiował matematykę w Bolonii.

O studiach w Krakowie i Padwie nie słyszał. „Trzeba przyznać, że przyjazd Kopernika do Italii uszlachetnił go i oczyścił z tej zaśniedziałości, której łatwo mógł się nabawić w barbarzyńskim klimacie Prus”.

Podobizna Kopernika z książki Philosophes et Savants de differents Pays (domena publiczna).
Podobizna Kopernika z księgi Philosophes et Savants de differents Pays (domena publiczna).

Jak wiemy, przed wyjazdem do Bolonii Mikołaj nie mieszkał w Prusach, lecz w Krakowie, gdzie studiował sztuki wyzwolone i z tych studiów najwięcej czerpał. W Bolonii zaś studiował prawo, a matematyce i astronomii oddawał się z zamiłowania. Baldi sądził, że Warmia to największe miasto Prus. Kopernik miał się przenieść z owej Warmii do Fromborka, „położonego nad ujściem Wisły”. Jak widać, z geografią Baldi był na bakier. (…)

Wedle horoskopu, którego kopia znajduje się w bibliotece miejskiej w Monachium, Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu 19 lutego 1473 o godzinie 4.48. Szczegółowe zapisy godziny urodzenia każą wątpić w jego prawdziwość, bo autor horoskopu nie mógł wiedzieć, o której godzinie przyszły astronom przyszedł na świat.


Reklama


Historyków powinna zaniepokoić owa dokładność co do minuty. Czy sam astronom znał godzinę swoich narodzin? Czy w domu Koperników były tak dokładne zegary? Zegar na wieży kościoła św. Jana ma tylko wskazówkę godzinną…

Wybitny filozof i heretyk

Dokładną godzinę urodzin mógł jedynie znać sam Kopernik i być źródłem informacji. Możliwe, że powiedział to Retykowi, a ten, przybywszy do Norymbergii w celu wydania dzieła Kopernika De revolutionibus, miał okazję przekazać dane astrologowi, który sporządził horoskop.

Urodzony tego dnia człowiek miał być według horoskopu wybitnym filozofem i matematykiem, ale też heretykiem, hipokrytą i fałszywym wieszczem. I tak go przedstawił Arthur Koestler w swojej pełnej błędów merytorycznych i stronniczych opinii, a do dziś uznawanej za pracę wybitną, książce Lunatycy.

Gdyby autor horoskopu wykonał go wiele lat wcześniej, zanim zaczęło być głośno o teorii Kopernika, czy napisałby, iż człowiek urodzony tego dnia to „fałszywy wieszcz”? I czy gdyby nie był protestantem, określiłby Kopernika mianem heretyka? Akurat Mikołaj Kopernik nie był heretykiem, odszczepieńcem, tylko prawowiernym synem Kościoła katolickiego, kanonikiem i osobą pełną umiaru w poglądach religijnych.

Mało znana podobizna Kopernika z francuskiej litografii (domena publiczna).
Mało znana podobizna Kopernika z francuskiej litografii (domena publiczna).

Dodajmy, że w owych czasach nie rozróżniano astronomii od astrologii, że nawet wybitni astronomowie, żeby się utrzymać, układali horoskopy (np. Kepler). Warto przy okazji też dodać, że Kopernik był sceptyczny wobec tej kwestii i z wyjątkiem jednego horoskopu, który w 1494 roku ułożył na studiach w Krakowie swej matce, horoskopów nie stawiał. Zajmował się rzeczywistą astronomią, a swój system traktował nie jako hipotetyczny model matematyczny, lecz jako odwzorowanie rzeczywistości.

Inne możliwe daty urodzenia

Jeśli jednak oba cytowane horoskopy, w sumie wątpliwe źródła, uznamy za prawdziwe, to powinniśmy wiedzieć, że w innym miejscu Giuntini, a za nim Pierre Gassendi w dziele z 1654 roku podali, że Kopernik urodził się 19 stycznia 1472 roku. Jan Garceus w Astrologiae Methodus pisał, że stało się to 10 lutego 1473 roku.


Reklama


Musimy także pamiętać, że w czasach Kopernika obowiązywał inny niż dzisiaj kalendarz (juliański). Po reformie kalendarza (gregoriańskiej) do daty 19 lutego według starego stylu należało dodać 10 dni. A ponieważ rok urodzenia Kopernika 1473 nie był rokiem przestępnym, kiedy to data urodzin przypadałaby na 29 dzień lutego, należy uznać, że przyszły astronom urodził się 1 marca (Stanisław R. Brzostkiewicz błędnie uważał, że właściwa data to 28 lutego). Obchody kolejnych rocznic urodzin astronoma należy urządzać 1 marca.

Przeczytaj również o czterech z największych wynalazków w dziejach cywilizacji. Czy naprawdę wszystkie wymyślili Chińczycy?


Reklama


Źródło

Artykuł stanowi fragment książki Piotra Łopuszańskiego pt. Mikołaj Kopernik. Nowe oblicze geniusza. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Fronda w 2022 roku.

Nowe oblicze genialnego astronoma

Autor
Piotr Łopuszański

Reklama

Wielka historia, czyli…

Niesamowite opowieści, unikalne ilustracje, niewiarygodne fakty. Codzienna dawka historii.

Dowiedz się więcej

Dołącz do nas

Rafał Kuzak

Historyk, specjalista od dziejów przedwojennej Polski. Współzałożyciel portalu WielkaHISTORIA.pl. Autor kilkuset artykułów popularnonaukowych. Współautor książek Przedwojenna Polska w liczbach, Okupowana Polska w liczbach oraz Wielka Księga Armii Krajowej.

Wielkie historie w twojej skrzynce

Zapisz się, by dostawać najciekawsze informacje z przeszłości. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.