Już na długo przed epoką wikingów surowe, lecz zasobne wybrzeże Hålogalandu, terenów rozciągających się na północ od fiordu Trondheim wzdłuż łańcucha górzystych wysp i lofockich fiordów, stało się gospodarczym i politycznym ośrodkiem władzy. Skandynawscy wodzowie rządzili w strategicznie położonych ośrodkach władzy i handlu znajdujących się przy ujściach wielkich, wdzierających się w głąb lądu fiordów, które zamieszkiwały małe, stłoczone społeczności żyjące z okolicznej przyrody.
Z miejsc takich jak wyspa Bjarkøy, Bø na archipelagu Vesterålen i Steigen na wyspie Engeløya wodzowie wysyłali gromady ludzi pracujących i niewolników na zbiory jaj na wyspach wiosną i na połów ryb morskich latem. Hålogalandzcy wodzowie żeglowali na północ, mijając Gamvik, najdalej na północ położony punkt na stałym lądzie, na Morze Barentsa i Morze Białe w dzisiejszej Rosji, gdzie prowadzili wymianę i handel z miejscowymi ludami znanymi jako „Biarmowie”.
Reklama
Północna droga
W sezonie polowań na renifery i ptaki korzystali z usług „Finów” – Saamów jako wyspecjalizowanych łowców. Nawiasem mówiąc, Saamowie nie mieszkali jedynie na najdalszej północy, w Finnmórku, „ziemi Finów”, lecz w późniejszych czasach także dużo dalej na południu. Ich kultura i szamanistyczna religia wywierały duży wpływ na kulturę i religię ludów skandynawskich. Hålogalandzcy wodzowie na wybrzeżu uważali ich za swoich poddanych i odbywali rutynowe zbrojne wyprawy w głąb lądu, aby ściągać od nich daninę.
Wszystko to dawało pewną ilość towarów, które w Europie były egzotyczne, luksusowe i pożądane, dzięki czemu panowie z Hålogalandu mogli zarabiać duże sumy na rynkach dalej na południu. Kupcy a często i wodzowie we własnej osobie – pływali na południe szerokimi łodziami handlowymi wyładowanymi skórami, futrami, powrozami, kłami morsa, fiszbinem, ptasim puchem i pierzem oraz steatytem.
Część była wwożona do fiordu Trondheim i transportowana dalej na wschód rzekami lub lądem do Herjedalen i Jämtlandu oraz na południe Szwecji. Większość jednak płynęła dalej na południe wzdłuż wydłużonego i poszarpanego wybrzeża Morza Północnego, mijając południowo-zachodnią część dzisiejszej Norwegii, okrążając dalej wybrzeże, do Skagerraku, do regionu Vestfold, skąd towary transportowano do kraju duńskich królów.
Jeśli żeglarze przybijali do lądu na noc i żeglowali tylko przy sprzyjającym wietrze, podróż z Hålogalandu do osady handlowej Skiringssal w Vestfold trwała miesiąc. Była to prastara droga morska, którą Anglosasi nazywali Norðweg, a Frankowie Northuaegia, czyli „Północna Droga”.
Reklama
Wspólnota Norð mennów
Pierwotnie była to czysto geograficzna nazwa, która nie określała królestwa ani kraju. Lecz Północna Droga łączyła ludzi. Nad spokojnymi wodami wzdłuż całego poszarpanego wybrzeża leżały usytuowane strategicznie osady portowe i handlowe oraz siedziby wodzów. Małe, lecz ważne miejscowości z nabrzeżami mającymi miejsca do załadunku oraz szeregami domków i warsztatów.
Handel i tworzone przez niego powiązania łączyły lokalne społeczności od północy do południa – mieszkańców Hålogalandu, Trøndelagu, Møre, Fjordane, Sogn, Hordalandu i Rogalandu, potomków plemion, które przybyły tam i osiedliły się w okresie wędrówki ludów – wszystkie w większym lub mniejszym stopniu mające własną tożsamość. Północna Droga czyniła ich wszystkich Norð menn, ludźmi Północy.
Jarlowie z Hålogalandu i Lade
W IX wieku na północnym krańcu Północnej Drogi dominowała wodzowska dynastia znana jako jarlowie z Hålogalandu. Ród ten stopniowo dokonał ekspansji na południe, zdobywając władzę nad nadmorskimi terytoriami nad fiordem Trondheim.
Pierwszą historyczną głową rodu był jarl zwany Håkon Grjotgardsson, który około 900 roku prowadził zwycięską wojnę z bogatymi chłopami i wodzami w Trøndelagu. Przesunął swój ośrodek władzy na południe i urządził się w Hlaðir – Lade – starej posiadłości będącej miejscem zgromadzeń, położonej na półwyspie przy ujściu rzeki Nidelvy do fiordu Trondheim, na wzniesieniu z widokiem na fiord po wszystkich stronach.
Został pierwszym jarlem Lade. Przeprowadzka do Lade zapoczątkowała sukces dynastyczny na rzadko spotykaną skalę. Mniej więcej w pierwszej dekadzie X wieku Håkon Grjotgardsson został zabity, prawdopodobnie w walce z rywalizującymi z nim możnowładcami z wybrzeża. Jego syn Sigurd odziedziczył władzę i tytuł jarla.
W utworach skaldów z epoki wikingów spotykamy wielu jarlów skandynawskiego świata, przy czym pierwotnie nie był to oficjalny tytuł, lecz zaszczytne określenie o szerokim znaczeniu, używane w odniesieniu do honorowych, znamienitych mężów z dobrych rodów. Jarlowie Lade używali go jako dziedzicznego tytułu, który był jakby staroskandynawskim odpowiednikiem tytułu książęcego, niemal tak samo wyjątkowego jak królewski.
Reklama
Członkowie rodu z Lade zawierali związki małżeńskie z osobami z najlepszych rodzin w Trøndelagu i ugruntowali swoje solidne zwierzchnictwo nad bogatymi chłopami w jednej z najzamożniejszych i najgęściej zaludnionych części Skandynawii.
Dominacja na północnym wybrzeżu i centralne położenie Lade między północą a południem zapewniały tamtejszym jarlom duże dochody, zwłaszcza że nie tylko sami mocno się angażowali w handel, ale też żądali części tego, co przywozili wszyscy inni, w zamian za ochronę i swobodny przejazd. W ten sposób osiągnęli wyjątkową władzę na terytoriach, które z czasem staną się znane jako Norwegia.
Konkurenci z południa
Dalej na południu starej Północnej Drogi wyrastał w tym samym czasie inny ośrodek władzy. Mocno owiany w późniejszej tradycji legendą Harald Pięknowłosy wybił się na przełomie IX i X wieku na pozycję króla w państwie mającym swój środek ciężkości w południowo-zachodniej części dzisiejszej Norwegii, pozostającej pod silnym wpływem królestwa anglosaskiego zza morza.
Relacje między licznymi synami Haralda Pięknowłosego a dynastią z Lade na północy były złożone i kapryśne, zmieniały się na przestrzeni dziesięcioleci, przechodząc od sojuszy do konfrontacji i brutalnych walk o władzę, o których możemy przeczytać w sagach opowiadających o najdawniejszej historii Norwegii.
Najstarszy syn Haralda Pięknowłosego, Eryk Krwawy Topór, zyskał ten przydomek, mordując niemal wszystkich swoich braci. Sam z kolei został wygnany przez najmłodszego z nich, Håkona Dobrego (norw. Håkon Adalsteinsfostre, Håkon Wychowanek AEthelstana), który wrócił z Anglii, gdzie został wychowany po chrześcijańsku na dworze anglosaskiego króla AEthelstana.
Håkon panował jako król chrześcijański i podobno założył leiðangr, system ochrony wybrzeża według modelu anglosaskiego. Na tingu w Trøndelagu sławiono go jako najwyższego króla nad jarlami Lade.
Reklama
Bezwzględna rywalizacja
Na początku lat 60. X wieku Håkon Dobry i jarl Lade Sigurd zostali zabici przez synów Eryka Krwawego Topora. Król Håkon zmarł na lądzie od ran odniesionych w bitwie morskiej pod Fitjar w Stord. Jarl Sigurd został napadnięty i spalony w posiadłości w Stjørdal.
Status Sigurda jako jarla odziedziczył w nienaruszonej formie jego syn. Miał na imię Håkon i został trzecim jarlem Lade. Kontynuował walkę ojca z synami Eryka Krwawego Topora w latach 60. i 70. X wieku.
Håkon Sigurdsson był przebiegłym politykiem i strategiem, a w walce sprzymierzył się z królem Duńczyków Haraldem Sinozębym, którego państwo rozwijało się w tamtym czasie jako swego rodzaju skandynawskie supermocarstwo.
Ogromne zyski, jakie przynosił handel wzdłuż Północnej Drogi, były atrakcyjne dla duńskiego króla. Jarl Håkon podporządkował się jego władzy w zamian za pomoc w zwalczeniu i wygnaniu swoich rywali, królów z zachodniej części kraju. Harald Szary Płaszcz, syn Eryka Krwawego Topora, został w końcu zabity w zasadzce w cieśninie Limfjorden w Danii, a jego bracia uciekli do Anglii, by nigdy już nie wrócić.
Reklama
Na początku lat 60. X wieku Håkon Dobry i jarl Lade Sigurd zostali zabici przez synów Eryka Krwawego Topora. Król Håkon zmarł na lądzie od ran odniesionych w bitwie morskiej pod Fitjar w Stord. Jarl Sigurd został napadnięty i spalony w posiadłości w Stjørdal.
Oznaczało to w rzeczywistości koniec dynastii Haralda Pięknowłosego w Norwegii – mimo że wielu pretendentów miało się w późniejszych czasach powoływać na pokrewieństwo z nim. Dla rodu jarlów Lade wygnanie królewskiej dynastii wyznaczało wszak początek prawdziwej potęgi. Harald Sinozęby tytułował się królem Norwegów i uznawał jarla Håkona za swojego norweskiego wasala, lecz zwierzchność ta była symboliczna i teoretyczna. Jarl Håkon stał się pierwszym władcą sprawującym rzeczywistą władzę nad zachodnią Norwegią, od dalekiej Północy po Agder.
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment książki Tore Skeie pt. Era wilka. Wikingowie, Anglosasi i imperium Morza Północnego (Rebis 2025).
Norweski bestseller, który zmieni wasze spojrzenie na świat wikingów
