Wraz z narodzinami pierwszego imperium ludzkiej cywilizacji, a więc państwa asyryjskiego, natychmiast zaczęło rozkwitać też niewolnictwo. Jak traktowano wówczas ludzi niewolnych? Jak spadali do najgorszej możliwej rangi społecznej? I czy cokolwiek mogło poprawić ich sytuację?
Na samym dole drabiny społecznej znajdowali się niewolnicy. Uważano ich za własność innych, czasem nawet cenioną, ale w innych przypadkach zastępowalną.
Reklama
Przykład takiej lekceważącej postawy można znaleźć w skierowanej do Asarhaddona notce egzorcysty Adad-szumu-usura, człowieka, który w innym znanym dokumencie chwalił króla za troskę o życie swego dziecka.
Tym razem chodziło mu o znalezienie królika doświadczalnego do wypróbowania niesprawdzonego jeszcze leku, by ocenić, czy może być podany synowi Asarhaddona, Aszurbanipalowi. I tu podejście było mniej filantropijne: „Niech niewolnicy wypiją to pierwsi, następca tronu zaś niech pije dopiero potem”.
Dziedziczny status
Zarówno mężczyźni, jak kobiety mogli stać się niewolnikami jako jeńcy wojenni albo z powodu długów. Dzieci niewolników dziedziczyły status rodziców i uznawano je za osoby urodzone jako niewolnicy w gospodarstwie domowym.
Co mogło spotkać jeńców wojennych, ukazuje między innymi sporządzony w Aszur kontrakt dotyczący sprzedaży dwóch kobiet, matki i córki, które zostały „pojmane do niewoli w Elamie i oddane przez króla (mieszkańcom) miasta Aszur”.
Reklama
Sprzedawcami było dziesięciu mężczyzn o różnym doświadczeniu zawodowym, którzy najprawdopodobniej jako członkowie tego samego oddziału uczestniczyli podczas tej samej wyprawy w łupieniu Suzy w 646 roku p.n.e. i otrzymali te kobiety jako nagrodę za służbę.
Ponieważ wspólna własność kobiet byłaby mało praktyczna, sprzedali je za minę srebra niejakiemu Mannu-ki-Aszurowi, który stał się jedynym panem kobiet. Niewolnice były oczywiście w szczególnie złej sytuacji, bo mogły być wykorzystywane zarówno do pracy, jak do seksu.
Jeniec albo dłużnik
Niewolnictwo za długi było praktyką nie mniej rozpowszechnioną niż zniewolenie jeńców wojennych i mogło przynieść równie wielką niedolę tym, którzy byli temu procederowi poddani.
Sprawa kobiety sprzedanej przez ojca zapewne dlatego, że był w długach, została opisana w jednym z listów z Niniwy. Ojciec, który mieszkał w Karalli w zachodnim Iranie i najwyraźniej był bardzo przygnębiony ciężkim położeniem córki, wysłał do niej sekretną wiadomość z błaganiem: „Uciekaj i przybądź do mnie”.
Reklama
Próby ucieczki od brutalnych warunków, w których żyli niewolnicy, były na porządku dziennym w imperium asyryjskim, zwłaszcza że wydaje się, iż przypadki wyzwolenia zdarzały się dość rzadko. Niekiedy starania niewolników, by odzyskać wolność, prowadziły do ostrych konfrontacji z właścicielami i przedstawicielami władz.
W piśmie z okresu panowania Asarhaddona pewien urzędnik donosi, że kupiec z Karkemisz został zabity przez swoich niewolników, po czym zauważa: „Ale ani jeden z nich nie uciekł, zatrzymaliśmy ich wszystkich”.
Wypalone imię
Aby uniemożliwić niewolnikom ucieczkę, często wypalano im na ciele imiona właścicieli lub informacje o ich niewolnym statusie – praktykę tę stosowano pierwotnie wobec bydła.
Podręcznik praktyk prawnych, znany ze średnio- i nowoasyryjskich kopii, sugerował właścicielom niepewnych niewolników piętnowanie ich twarzy z użyciem słów ḫalak ṣabat: „To uciekinier, pochwyć go!”.
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment książki Eckarta Frahma pt. Asyria. Powstanie i upadek pierwszego imperium w historii świata. Ukazała się ona nakładem Domu Wydawniczego Rebis w 2025 roku.
Tytuł, lead oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce korektorskiej.
