Mikołaj Kopernik senior, ojciec astronoma, pojawia się na łamach historii 11 maja 1447 roku. W archiwach gdańskiej rady miejskiej został ślad po transakcji, w której kupiec opisany jako „Niclos Koppernik von Crocaw” sprzedał 38 kwintali miedzi za 86 marek i 16 szkotów niejakiemu Berndowi Pynningowi. O tym, co wiemy na temat przodków twórcy teorii heliocentrycznej pisze Wojciech Orliński w książce Kopernik. Rewolucje.
Po Koperniku seniorze nie zostało wiele źródeł – tylko ślady po transakcjach handlowych i czynnościach prawnych dokonywanych w Gdańsku, Krakowie i Toruniu. Wiadomo więc o nim tyle, ile się da z tych transakcji wywnioskować. Można szacować jego stan majątkowy. Wygląda na to, że w 1447 roku był kupcem raczej pomniejszym.
Reklama
Płatnerz Niczko
Kimkolwiek był Niclos Koppernik, możemy powiedzieć, że był prawdopodobnie pierwszym kupcem w rodzinie, która wcześniej stała jeszcze niżej w hierarchii średniowiecznego mieszczaństwa. Zapewne parała się pospolitym rzemiosłem.
Osoby o nazwisku Kopernik pojawiają się w źródłach dużo wcześniej, w tym pewien Mikołaj (Niczko), który w 1375 roku pracował jako płatnerz (rzemieślnik produkujący i naprawiający broń rycerską). 20 lat później kolejny Mikołaj jest kamieniarzem.
Kamieniarza Mikołaja tradycyjnie uważa się za prapradziadka astronoma i domniemuje się także, że był synem Mikołaja płatnerza, acz nie ma na to twardych dowodów. Historycy piszący na ten temat używają więc sformułowań, takich jak „niewątpliwie” albo „zapewne”, przed którymi i ja też się nie uchronię.
W następnym pokoleniu pojawia się w Krakowie Jan Kopernik, który reprezentował w tym mieście interesy wrocławskiego kupca Jana Banka jako jego tzw. familiaris i wżenił się w bogatą rodzinę Bastgertów. Być może właśnie ten Jan był wnukiem Mikołaja płatnerza, synem Mikołaja kamieniarza, ojcem Mikołaja kupca i dziadkiem Mikołaja astronoma.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Ta myśl jest niewątpliwie kusząca, ale przypominam: brak na to stuprocentowych dowodów.
Nazwisko od nazwy wsi?
Łączenie Mikołaja Kopernika starszego z krakowskimi lub śląskimi Kopernikami prowadzi nas do pewnego krępującego pytania. Czy to nie dziwne, że człowiek mający w nazwisku „Kop(p)er” zajmuje się handlem miedzią?
Reklama
To przecież tak, jakby ktoś nazwiskiem Zuckerberg specjalizował się w handlu cukrem. Może więc Kopernik nie był nazwiskiem rodowym, tylko przydomkiem związanym z wykonywanym zawodem? I zbieżność z tamtymi kamieniarzami, płatnerzami i familiarisami jest po prostu przypadkowa?
To, że tak wielu Koperników miało na imię „Mikołaj”, może zaś wynikać z bardzo prostego powodu. W śląskiej wsi Koperniki, założonej w 1272 roku, kościół parafialny wzniesiono pod wezwaniem Świętego Mikołaja, tradycyjnie nadawano więc chrzczonym w nim dzieciom to właśnie imię.
Tradycyjnie zakłada się też, że płatnerz Niczko przyjechał z tej wsi do Krakowa i założył rodzinę, w której kontynuowano tradycję nazywania jednego z synów Mikołajem. Układałaby się z tego ładna opowieść o awansie społecznym, a wszyscy takie lubimy.
Kolejnym Kopernikom wiedzie się w niej coraz lepiej, a w piątym pokoleniu jeden z nich odniesie prawdziwy sukces – zwiedzi kawał świata, zdobędzie międzynarodową sławę i umrze bezpotomnie, jak to w takich opowieściach bywa.
Reklama
Wnuk kupca z Nysy?
Nie ma pewności, czy tak było. Sprawę utrudnia nam fakt, że w średniowieczu nazwisko występowało w tylu wersjach, ilu skrybów je zapisywało w dokumentach. Wspomniani wyżej Kopernikowie byli więc tak naprawdę Koppirnigami, Coppernikami, Kopirnikami, Kappirnickami i tak dalej. Nasz astronom też w różnych dokumentach występuje pod różnymi wersjami imienia i nazwiska.
O ile łatwo nam się zgodzić na tożsamość Coppernika z Kappirnickiem, to co z wariantami jeszcze bardziej odmienionymi? Różni badacze łączą genealogię astronoma z występującymi w średniowiecznych dokumentach osobami o nazwisku Czeppernick albo Kopersmed.
Toruński historyk Krzysztof Mikulski przypuszcza na przykład, że dziadkiem astronoma był Andrzej Kopersmed, kupiec z Nysy. Krakowski Jan Kopernik byłby wtedy jego bratem (i stryjem Niclosa, który sprzedawał w Gdańsku miedź).
To ciekawa hipoteza, bo wyjaśniałaby kilka rzeczy naraz – skąd nazwisko (byłby to wtedy po prostu przydomek związany z wykonywanym zawodem, bez związku ze wsią Koperniki), dlatego brat astronoma miał na imię Andrzej (po dziadku!) oraz skąd w ogóle wziął się Mikołaj Kopernik senior jako kupiec z branży metalurgicznej. Jak wiele innych hipotez związanych z Kopernikami, pozostaje niemożliwa do udowodnienia lub obalenia.
Źródło
Artykuł stanowi fragment książki Wojciecha Orlińskiego pt. Kopernik. Rewolucje. Ukazała się ona w 2022 roku nakładem Wydawnictwa Agora.
Rewolucyjna biografia genialnego uczonego
