Iwan IV Groźny przeszedł do historii jako największy tyran swojej epoki. Zanim jednak został potworem w ludzkiej skórze był kochającym mężem. Wszystko zmieniło się po śmierci jego pierwszej żony, Anastazji Romanowny.
Iwan nie przyszedł na świat pod dobrą gwiazdą. Podobno 5 sierpnia 1530 roku, w dniu jego na rodzin, nad Moskwą rozpętała się olbrzymia nawałnica, a czynione wówczas wróżby groziły, iż chłopak okaże się prawdziwym Antychrystem.
Reklama
Otrucie matki Iwana
Także rodowód następcy tronu musiał budzić pewne zgorszenie. Książę moskiewski Wasyl odprawił swoją legalną żonę i zamknął ją w klasztorze, by przygotować miejsce dla kolejnej małżonki, tatarsko-ruskiej księżniczki Heleny. Potomka spłodził więc jako rozwodnik: wbrew cerkiewnej tradycji i prawu Bożemu.
Władca zresztą niedługo cieszył się dzieckiem. Zmarł, gdy Iwan miał ledwie trzy lata. Rządy przejęła rada regencyjna, na której czele stanęła caryca. Tylko dzięki zręcznym posunięciom tej kobiety i jej zdolności lawirowania w gęstwinie intryg spadkobierca dożył wyniesienia na tron.
Jako niepełnoletni figurant nic jednak nie mógł zrobić, by uratować swoją matkę. W 1538 roku Helenę otruto, a pieczę nad chłopcem przejęli krewniacy i urzędnicy.
1500 kandydatek na żonę
W 1547 roku, jako pierwszy z władców Moskwy, Iwan koronował się na cara. I zaraz po tym przystąpił do realizacji pierwszej, kluczowej misji. Oczekiwano, że monarcha jak najszybciej zawrze ślub i spłodzi własnego syna.
Reklama
Iwan zdecydował, że nie będzie szukał kandydatki na żonę zagranicą. Zamiast tego zorganizował przegląd rodzimych piękności. Jak tłumaczy Magali Delaloyle w książce Historia erotyczna Kremla:
(…) postanowiono więc urządzić swoistą „paradę panien” z dobrych bojarskich rodów. Nie była to praktyka zwyczajowa, ale też nie całkiem nowa. Już Wasyl w ten sposób wybrał sobie żonę.
Młody car widocznie miał nadzieję, że poszczęści mu się tak, jak ojcu (poprzednik w opisany sposób wybrał Helenę, która nie tylko rozweseliła mu stare lata, ale też urodziła samego Iwana). Po swego rodzaju castingu, na który ściągnęło nawet do 1500 piękności, zarówno z najświetniejszych, jak i tych pomniejszych rodów rosyjskich, Iwan podjął decyzję.
Władca postanowił poślubić Anastazję Romanownę Zacharynę (jej bratankiem był późniejszy założyciel dynastii Romanowów). Przy tym wiele wskazuje na to, że ostentacyjny przegląd panien wcale nie było potrzebny.
Reklama
Car przyjaźnił się z dwoma braćmi dziewczyny, a jeden z jej wujów był jego opiekunem w czasie regencji Heleny, zatem prawdopodobnie znał ją wcześniej. Mało tego: późniejsze zachowanie monarchy względem żony sugeruje, że… było to najprawdziwsze małżeństwo z miłości!
Łagodziła temperament Iwana
Iwan naprawdę pokochał Anastazję. Jego żona była łagodna, wykształcona, skromna i przede wszystkim oddana mężowi. Para była ze sobą bardzo zżyta. Anastazja miała przemożny wpływ na męża i łagodziła jego temperament.
Iwan był dla niej gotów zrobić wszystko. Jak komentuje to Daniel H. Shubin w swojej historii rosyjskiego chrześcijaństwa:
(…) 3 lutego 1547 roku młody car Iwan poślubił Anastazję Romanownę Zacharynę, która przyniosła stabilność w jego wczesnych latach i była najbardziej umiłowaną i kochającą z jego siedmiu żon.
Reklama
Szczęście małżeńskie pary nie było jednak pełne. Anastazja i Iwan w ciągu kilkunastu lat wspólnego życia doczekali się szóstki potomków, jednak dorosłości dożyli tylko dwaj synowie (w tym przyszły car Fiodor I).
Tragiczne konsekwencje śmierci carycy
Latem 1560 roku caryca zachorowała i ostatecznie zmarła, na skutek czego Iwan przeszedł głębokie załamanie nerwowe. Władca wierzył, że jego ukochana żona została otruta przez bojarów, z którymi spierał się już od dawna.
Po śmierci Anastazji wpadł w szał. Wierzył, że bojarzy czyhają także na jego życie. Aby zapewnić sobie bezpieczeństwo i odciąć się od starego, pełnego morderczych intryg dworu stworzył ślepo wierną sobie, doborową formację, której członkowie – opricznicy – szybko zapracowali sobie na złą sławę.
Po kilkuset latach okazało się, że car miał rację, podejrzewając, że ktoś pomógł Anastazji pożegnać się z tym światem. W XX wieku specjaliści przebadali szczątki jego żony i natrafili na ślady arszeniku.
Do swoich późniejszych małżeństw car podchodził absolutnie pragmatycznie. Prawdziwie kochał tylko Anastazję, dla której nawet zrezygnował z jakichkolwiek kontaktów pozamałżeńskich. Co więcej, choć wobec bojarów bywał ordynarny i brutalny, w obecności wybranki natychmiast łagodniał, by nie sprawiać jej przykrości.
Gdyby dworzanie wiedzieli, jaki wpływ będzie mieć na władcę śmierć tej kobiety, być może nigdy nie dopuściliby do tego, aby wypiła truciznę przeznaczoną – jak wypada sądzić – dla Iwana. To oni, zabijając ją, z czułego i kochającego męża, z dużym temperamentem, który bez trudu łagodziła żona, stworzyli Iwana IV Groźnego, przed którym drżała cała Ruś Moskiewska.
Reklama
Bibliografia
- Delaloyle M., Historia erotyczna Kremla, Bellona 2018.
- De Madariaga I., Ivan the Terrible, Yale University Press 2005.
- Perrie M., The Cult of Ivan the Terrible in Stalin’s Russia, Palgrave MacMillan 2001.
- Shubin D.H., A History od Russian Christianity, t. I: From the Earliest Years through Tsar Ivan IV, Algora Publishing 2004.
- Skrynnikov R.G., Reign of Terror: Ivan IV, Brill 2016.
