W 622 roku Mahomet został wygnany z Mekki. Nie minęło 30 lat, a wyznawcy proroka zdążyli podbić Półwysep Arabski, Egipt, Irak, Iran, Palestynę oraz Syrię. Oto jak wyglądał początek arabskiej ekspansji.
Mahomet, który doznał „objawienia” w 610 roku, wywodził się z wpływowego klanu rodowego Haszymidów, członków arabskiego plemienia Kurajszytów, władającego od VII wieku Mekką i jej okolicami w środkowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego.
Reklama
Złamanie oporu Umajjadów
Rodem konkurującym z Haszymidami o wpływy wewnątrz plemienia byli nie mniej znaczący Umajjadzi, z dużym natężeniem od 622 roku, gdy Mahometa wygnano z Mekki i zmuszono go do ukrycia się w Jatrib, mieście nazwanym później na jego cześć Medyną, miastem Proroka.
Tam wyszły na jaw zdolności organizacyjne i charyzmatyczne Mahometa, który przekształcił grono swych wyznawców w karną grupę ludzi ślepo mu oddanych i fanatycznie wierzących w głoszoną przez niego religię. Temu należy przypisać, że udało się mu rozszerzyć swe wpływy również poza mury Medyny i bądź to w drodze perswazji, bądź też gwałtu podporządkować sobie okolicznych koczowników.
Tymczasem Umajjadzi przejęli przywództwo nad antyislamską opozycją. Przez osiem lat walczyli zaciekle przeciwko wyznawcom nowej religii, staczając z wojskami Mahometa wiele bitew, ze zmiennym wynikiem. Ich opór załamał się ostatecznie w 630 roku podczas oblężenia Mekki przez wojska muzułmanów.
Nie widząc szans na dalszą walkę przeciwko religijnej gorliwości nowej wiary i w obliczu rosnącej potęgi militarnej przeciwnika, na krótko przed załamaniem się obrony miasta, Umajjadzi poddali się Mahometowi i przeszli na islam wraz z wszystkimi poddanymi. Dzięki temu zachowali swe wpływy i objęli eksponowane funkcje w rozrastającym się prężnie państwie.
Bitwa nad rzeką Jarmuk
Był to przełomowy moment dla wyznawców islamu, którzy zjednoczeni w obrębie jednego plemienia przystąpili nie-zwłocznie do ekspansji. Realizację tych dążeń ułatwiała agresywność i wojowniczość arabskich klanów rodzinnych plemienia Kurajszytów, podgrzewane religijnym uniesieniem.
Dzięki tym walorom do 650 roku Arabowie zajęli cały Półwysep Arabski, Egipt, Irak, Iran, Palestynę i Syrię, tworząc teokratyczne państwo religijne zwane formalnie kalifatem. Niezaprzeczalnie pomocne w zwycięskim pochodzie Arabów były kryzysy polityczne w sąsiadujących mocarstwach.
Reklama
W 636 roku pokonano wojska cesarstwa bizantyjskiego w bitwie nad rzeką Jarmuk, na terenie dzisiejszej Jordanii. Bitwa ta datuje początek utraty bizantyjskich posiadłości w Syrii, Palestynie, a w efekcie — również w Egipcie. Początek bitwy nie zapowiadał bynajmniej zwycięstwa Arabów.
20 sierpnia 636 roku nad wspomnianą rzeką stanęły naprzeciw siebie dwie duże armie: co najmniej 40 tys. Bizantyjczyków z generałem Vahanem na czele przeciwko 27 tys. Arabów dowodzonych przez Chalida ibn al-Walida.
W trakcie bitwy Arabom udało się wbić klin między bizantyjską jazdę pancerną a ciężkozbrojną piechotę, która uległa zniszczeniu przez muzułmańską piechotę. Mimo to losy bitwy ważyły się, ponieważ bizantyjskiej lekkiej kawalerii udało się okrążyć całe skrzydło arabskiej piechoty.
Szalę przeważyły, jeśli wierzyć arabskim kronikom, masowe przejścia bizantyjskich wojowników na muzułmańską stronę. Wojska bizantyjskie uległy rozsypce i zaczęły składać broń. Na ich nieszczęście Arabowie nie brali zakładników…
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Podbój imperium Sasanidów
Arabowie następnie skierowali swój wzrok na posiadłości Sasanidów: w 637 roku pokonali ich pod Kadisijją (al-Qādisīya) w południowym Iraku, a w 642 roku pod Nahawandem (Nehawend, Nihavend) w południowym Iranie. W tej ostatniej bitwie szala zwycięstwa dłuższy czas wahała się, lecz ostatecznie przeważyła szybkość operacyjna i zwrotność lekkiej jazdy arabskiej nad ciężkozbrojną kawalerią Persów.
Po tych niebywałych sukcesach militarnych wybuchł wielki kryzys wewnętrzny wywołany walkami o tron, czyli o zaszczytny tytuł kalifa, najwyższego władcy świeżo powstałego imperium islamskiego. Stoczono kilka bratobójczych bitew, między innymi słynną bitwę wielbłądzią w 656 roku pod Basrą: zwolennicy aktualnego kalifa, byłego zięcia Mahometa — Alego, starli się z połączonymi siłami oponentów zgromadzonych wokół Aiszy, wdowy po proroku.
Reklama
W ostatniej fazie bitwy wojownicy Alego otoczyli broniące się rozpaczliwie resztki armii przeciwnika zgromadzone wokół ryczącego przeraźliwie wielbłąda, na którym siedziała Aisza. Rozgrzana walką niewiasta ciskała gromy na swych wojowników, przymuszając ich do dalszej, praktycznie już przegranej walki.
Dopiero gdy Ali spokojnie i z należytym szacunkiem ściągnął wrzeszczącą Aiszę z będącego na granicy obłędu wielbłąda, bitwa dobiegła końca. Pole walki usłały trupy 10 tys. wojowników. O wiele groźniejszym przeciwnikiem Alego okazał się jednak Muawija ibn Abi Sufjan (603–680) z rodu Umajjadów.
Kalifat Umajjadów
Muawija rozpoczynał karierę jako sekretarz Mahometa. Awansował do tej funkcji krótko po tym, jak jego klan poddał się woli Proroka w 630 roku. Po śmierci Mahometa brał udział w wojnach przeciwko cesarstwu bizantyjskiemu, zakończonych zdobyciem Syrii, za co w nagrodę został jej namiestnikiem (od 639 roku). Nie spoczął na laurach, lecz rozwijał militarny potencjał w zarządzanej prowincji.
Wsławił się między innymi masową rozbudową i dozbrajaniem muzułmańskiej floty wojennej w basenie Morza Śródziemnego. Poczynania obrotnego namiestnika zaczęły przynosić wymierne sukcesy militarne kalifatowi w zmaganiach z cesarstwem bizantyjskim.
Reklama
Dzięki jego reformom i reorganizacjom wojskowym okręty muzułmanów odniosły druzgocące zwycięstwo w bitwie morskiej przeciwko bizantyjskiej flotylli w 655 roku u wybrzeży Licji (krainy historycznej w południowo-zachodniej części Azji Mniejszej, w dzisiejszej Turcji), niedaleko miasta Finike (w czasachantycznych — Phoinix).
Bizancjum straciło w tej bitwie prawie 800 okrętów, a pobity cesarz Konstans II, ratując się z pogromu, zatrzymał się dopiero na Sycylii. Trzeba zaznaczyć, że w ciągu paruset lat starć morskich cesarstwa bizantyjskiego z islamem muzułmanie niezwykle rzadko odnosili zwycięstwa.
Gdy w 661 roku zamordowano Alego, to Muawiję ogłoszono kalifem. Muawija, jako piąty w kolejności kalif, stał się założycielem dynastii Umajjadów — pierwszej dziedzicznej dynastii w historii islamu. Nie był jednak w stanie zniwelować podziałów wewnątrz religii. Szyicki odłam muzułmanów nadal głosił bezkompromisowo, że prawo do władzy kalifa przysługuje wyłącznie przedstawicielom rodu Mahometa.
Przeniesienie stolicy do Damaszku
Natomiast sunnici uważali, że tytuł kalifa może należeć również do innych wybitnych i zasłużonych muzułmanów — jak na przykład do Muawiji. Wśród muzułmanów powstał na tyle trwały rozdźwięk, że trwa do dziś.
Stolicę państwa przeniesiono do Damaszku w Syrii. Nowy kalif nie zarzucił swych militarnych talentów i z powodzeniem zagrzewał (ale nie prowadził osobiście) wyznawców Allaha do dalszych ekspansji, na dodatek nie tylko tradycyjnie we wschodnim i północno-wschodnim kierunku.
Za jego rządów Arabowie z głębokim zainteresowaniem zaczęli ponownie, po kilkunastoletniej przerwie, spoglądać na zachód, by niebawem rzucić się w poszukiwaniu nowych zdobyczy. Jeszcze zanim Muawija osiągnął godność kalifa, Arabowie rozpoczęli zagnieżdżać się już na dobre w Egipcie, którego podbój rozpoczęli około 639 roku.
Reklama
Źródło
Artykuł stanowi fragment książki Roberta F. Barkowskiego pt. Poitiers 732 Jej nowe wydanie ukazało się nakładem wydawnictwa Bellona.
Jedna z najważniejszych bitew średniowiecza
