Piastowie byli najdłużej panującą dynastią nad Wisłą. Przez setki lat odgrywali kluczową rolę w polskiej historii. Pochodzenie dynastii do dzisiaj jednak budzi ożywione dyskusje wśród historyków. O tym co wiadomo na ten temat pisze profesor Piotr Węcowski w najnowszym numerze Pomocnika historycznego „Polityki”.
Nazwa Piastowie na określenie dynastii pojawiła się późno, kiedy Polską rządzili już Jagiellonowie. W średniowieczu nie znano takiego słowa i sami Piastowi tak się nie tytułowali. Za ich rządów pisano i mówiono o dawnym rodzie lub jednym rodzie.
Reklama
Dopiero pod koniec XVI w. coraz częściej pisano o dynastii piastowskiej, rodzie Piastowym lub o dynastii Piasta. W początkach XVII w. pojawił się także rzeczownik: Piastowie. Jako pierwsi zaczęli go używać, żyjący wciąż, Piastowie śląscy. Był on stosowany w odniesieniu do linii legnicko-brzeskiej, ale szybko zaczęto tak określać także dawnych przedstawicieli całej dynastii.
Legendarne początki Piastów
Pochodzenie dynastii interesowało ludzi już w średniowieczu. Pierwszy o ich rodowodzie opowiedział anonimowy autor Kroniki polskiej, zwyczajowo nazywany Gallem, piszący na dworze Bolesława Krzywoustego na początku XII w. Według niego protoplastą rodu był oracz Piast, syn Chościska, mieszkający na przedmieściu Gniezna za czasów księcia Popiela.
Doszło tam do cudownego pomnożenia jadła i napojów podczas uczty wyprawionej przez Piasta z okazji postrzyżyn syna Siemowita. I to właśnie jego „król królów i książę książąt (Bóg – przyp. red.) za powszechną zgodą ustanowił księciem Polski”, Popiela zaś „wraz z potomstwem doszczętnie usunął z królestwa”.
Opowieść o Piaście i wybraniu Siemowita księciem została skonstruowana tak, żeby nikt nie miał wątpliwości, że ród ten został wybrany do rządzenia krajem przez Boga. Oprócz ogólnikowej relacji o zdobyciu władzy przez Piastów Gall Anonim podał także, równie lakoniczne, informacje o kolejnych potomkach Piasta: Lestku, Siemomyśle i Mieszku I.
Reklama
W kolejnych stuleciach autorzy cofali początki państwa i wspólnoty Polaków w odleglejszą przeszłość, wymieniając licznych książąt z dynastii Popielidów, a w pewnym momencie dodając praojca Polaków – Lecha. Mimo jednak rozbudowania opowieści o „bajecznych dziejach Polski” opowieść o początkach Piastów w średniowieczu nie uległa większym zmianom. Co najwyżej poszczególni kronikarze do lakonicznego przekazu Galla Anonima dodawali więcej szczegółów.
Pierwsze próby krytycznego spojrzenia
Dopiero w XIX i w XX w. historycy zaczęli krytycznie podchodzić do opowieści o rodowodzie Piastów. Niektórzy zakwestionowali listę dynastyczną podaną przez Galla Anonima. Większość badaczy odrzuciła jednak ten krytycyzm i uznała historyczność przodków Mieszka I, uważając, że owe trzy pokolenia przed nim odpowiadają mniej więcej okresowi 90–100 lat.
Piastowie mieli się więc pojawić jako budowniczowie państwa w połowie VIII w. Wierzono, że państwo polskie pod wodzą Piastów budowane było bardzo długo. Brak przed Mieszkiem I jakichkolwiek wzmianek źródłowych o Piastach tłumaczono tym, że byli ukryci przed światem zewnętrznym (nie sąsiadując bezpośrednio np. z Niemcami, Czechami lub Rusią), informacje na ich temat nie zostały więc przez nikogo zapisane.
Piastowskie podboje
Od pewnego czasu na początki Piastów i budowanie przez nich państwa patrzy się inaczej. Wielka w tym zasługa dendrochronologii– metody datowania drewnianych znalezisk archeologicznych, która dosyć dokładnie wskazuje czas budowy m.in. grodów.
Reklama
Na tej podstawie widać, że Piastowie władzę zdobywali dosyć krótko i szybko. Wydaje się, że jeszcze w początkach X w. byli jedną z wielu możnych rodzin wielkopolskich. Ich kolebką były okolice Gniezna (ale może Kalisz albo Giecz).
Stopniowo zaczęli podbijać nowe tereny, a ich ekspansję znaczyły spalone w latach 20. i 30. X w. grody na terenie całej Wielkopolski. Najpewniej ok. 940 r. podbili całą dzielnicę, a później zdobyli Kujawy, Mazowsze, Pomorze Wschodnie. Kiedy ok. 963 r. na scenie pojawił się Mieszko I, jego państwo istniało więc od niedawna.
Hipotezy na temat pochodzenia Piastów
O ile uznaje się, że Piastowie rozpoczęli swoją ekspansję z Wielkopolski, o tyle nie ma zgody co do tego, skąd się tam wzięli. Zwykle uważa się, że byli po prostu jedną z lokalnych rodzin, którym udało się stopniowo podporządkowywać inne rody i tereny.
Niektórzy jednak uważają, że Piastowie przybyli z innych ziem: Mazowsza albo z ziem pruskich. Dawniej pojawiały się także hipotezy (dzisiaj odrzucone), że Mieszko I był potomkiem normańskich wojowników, którzy przybyli do Wielkopolski w poszukiwaniu łupów i – podobnie jak na Rusi Kijowskiej lub w Normandii – ostatecznie tutaj zostali.
Reklama
Ostatnio pojawiło się jeszcze inne przypuszczenie. Zdaniem Przemysława Urbańczyka przodkowie Mieszka I przybyli do Wielkopolski z Moraw po upadku tamtejszego ich państwa w 906 r. i byli przedstawicielami dynastii Mojmirowiczów. Hipoteza ta spotkała się jednak z krytycznym przyjęciem przez większość badaczy.
Jak widać, pytanie o pochodzenie Piastów jest nadal otwarte. Może odpowiedzi na nie udzielą badania genetyczne prowadzone ostatnio pod kierunkiem Marka Figlerowicza? Problem jednak w tym, że pochówki pierwszych Piastów (potrzebne do wydzielenia DNA) do dzisiaj nie przetrwały.
Wyłączne prawo do tronu.
O ile nie wiemy na pewno, skąd Piastowie się wzięli, o tyle jest jasne, że już we wczesnym średniowieczu panowało przekonanie o istnieniu jednej dynastii będącej spoiwem państwa. Zgodnie uważano, że Piastowie są panami przyrodzonymi i tylko oni mają prawo do władania krajem.
Dochodziło co prawda do przejmowania władzy przez boczną linię dynastii – jak stało się po wygnaniu Mieszka II (1031 r.) lub Bolesława Szczodrego (1079 r.), kiedy na książęcym tronie zasiedli Bezprym, a później Władysław Herman– ale to wciąż Piastowie mieli wyłączne prawo do rządzenia państwem.
Zachowali je także w czasie rozbicia dziel nicowego. Po śmierci jakiegoś Piasta jego księstwo przechodziło na syna, brata, bratanka albo na innego przedstawiciela dynastii. Wyłomem w tej zasadzie były rządy czeskich Przemyślidów (Wacława II i III) w Polsce na przełomie XIII i XIV w. Panowanie ich trwało jednak krótko, poza tym uzyskali władzę tylko nad częścią kraju.
Źródło
Tekst stanowi fragment artykułu Piotra Węcowskiego opublikowanego w Pomocniku Historycznym „Polityki”.
Poznaj historię pierwszej polskiej dynastii
Ilustracja tytułowa: Piast w wyobrażeniu A. Głębockiego (domena publiczna).
