Sukces komunizmu w niewielkiej Albanii nigdy nie budził u Stalina szczególnego zainteresowania. Albański dyktator Enver Hoxha usiłował wzorować się na czerwonym carze i zabiegał o jego względy, ale bez sukcesu. Pięć spotkań, jakie odbyli, wypadło dość żenująco dla petenta z Bałkanów. Stalin dzielił się też w ich trakcie poradami, która dzisiaj brzmią wprost nieprawdopodobnie. Zbrodniarz odpowiedzialny za śmierć milionów doradzał rozmówcy, by ten… niekoniecznie szedł za bolszewickim przykładem.
„A więc, towarzyszu Enver, jecie wieprzowinę?”, zapytał nagle Stalin, dźgając widelcem zimne jedzenie w metalowej misce. „Tak, jem”, odpowiedział Enver Hoxha.
Reklama
„Islam zabrania swoim wyznawcom jedzenia wieprzowiny”, zauważył Stalin, po czym dodał: „Jestem pewien, że to przestarzały zwyczaj. Niemniej należy uważnie śledzić i podchodzić do kwestii wyznań religijnych, tak by nie ranić uczuć ludu. Te uczucia są kultywowane od wieków, więc musimy radzić sobie z nimi bardzo rozważnie. Te rzeczy mają wpływ na jedność ludu”.
Ten dialog, zanotowany w kwietniu 1949 roku, był bodaj najciekawszym fragmentem spotkań Hoxhy ze Stalinem. Wydawało się, że siedzący naprzeciwko siebie były uczeń seminarium, który nigdy nie został księdzem, i syn imama, którego pierwszą szkołą był mektep, nie wiedzą, o czym jeszcze rozmawiać.
Pięć spotkań z czerwonym carem
Było to drugie i najważniejsze spotkanie Hoxhy ze Stalinem. Tym razem Hoxha był spokojny i odprężony – miał już pełną kontrolę nad Komunistyczną Partią Albanii i rządem. Jego pierwsze spotkanie z radzieckim przywódcą, 16 lipca 1947 roku, było dość formalne i odbyło się w obecności [jego rywala i zwolennika włączenia Albanii do Jugosławii] Koçiego Xoxe, który z pewnością doniósłby o wszystkim Jugosłowianom.
W 1949 roku Hoxha spotkał się ponownie ze Stalinem jako przywódca partii, która pokonała jugosłowiańską hegemonię, przekonany, że to „zwycięstwo” nad Jugosłowianami zyska pieczęć aprobaty Stalina.
Reklama
W sumie Enver Hoxha spotkał się ze Stalinem pięć razy. Ostatnie spotkanie odbyło się w kwietniu 1951 roku, dwa lata przed śmiercią radzieckiego przywódcy.
„Uczynił ruch, jak gdyby je miał połknąć”
W 1979 roku, z okazji setnej rocznicy urodzin Stalina, Hoxha napisał kolejną księgę wspomnień, Me Stalinin (Ze Stalinem), opartą w większości na dokumentach i archiwach albańskich, niepotwierdzonych żadnymi radzieckimi źródłami archiwalnymi.
Czytając pamiętniki Hoxhy, nie sposób nie zauważyć wyraźnego braku zainteresowania Stalina Albanią. Na spotkaniu z jugosłowiańskim specjalnym wysłannikiem Milovanem Đilasem w 1945 roku Stalin całkowicie zlekceważył ten maleńki kraj.
We wspomnieniach o rozmowach ze Stalinem Đilas opisał, jak podniósł temat Albanii i poprosił o opinię, co zrobić z tym krajem, a Stalin sugerował, że Albanię można włączyć do federacji jugosłowiańskiej. Według Đilasa Stalin powiedział: „«Nie interesujemy się specjalnie Albanią. Zgadzamy się, by Jugosławia połknęła Albanię!…». Złączył przy tym palce prawej ręki i – przybliżywszy je do ust – uczynił ruch, jak gdyby je miał połknąć”.
Oczywiście w 1979 roku Hoxha o tym wszystkim wiedział. Do tego czasu książka Đilasa została opublikowana na Zachodzie, a jugosłowiański dysydent spędził kilka lat w więzieniu i odosobnieniu. Jednak Stalin zawsze miło i ciepło traktował Hoxhę, kiedy spotykali się osobiście, chociaż rzadko wykazywał zainteresowanie czymkolwiek związanym z Albanią.
Reklama
Zaskakujące porady despoty
Jedynym wyjątkiem była rada, której udzielił Hoxhy, by nie angażował się w grecką wojnę domową. Stalin zasugerował również, aby Komunistyczna Partia Albanii zmieniła nazwę na Albańską Partię Pracy (APP), tak jak zrobiła to partia w Korei Północnej, aby odzwierciedlić w nazwie fakt, że wśród jej członków jest więcej chłopów niż robotników.
Reszta ich rozmów była zwykłą mieszaniną błahych uwag i ciekawostek, jakimi w kawiarniach na całym świecie wymieniało się dwóch nieznajomych. Stalin niezmiennie pytał Hoxhę o pochodzenie Albańczyków, relacje między wyznaniami w kraju, jego krajobraz, geografię, problemy z sąsiadami i tym podobne. Gdyby naprawdę interesował się Albanią, każdy z jego doradców mógłby zebrać te podstawowe informacje w mniej niż godzinę.
Stalin radził Hoxhy, by nie spieszył się z kolektywizacją gruntów rolnych, by nie przesadzał z walką z religią i duchowieństwem, by nie okazywał zbyt otwarcie wrogości Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym oraz by unikał wymierzania surowych kar swoim przeciwnikom w partii.
Gdy Stalin zapytał go o stosunki Albanii z Wielką Brytanią, Hoxha odpowiedział, że Brytyjczycy uzależniają uznanie Albanii od założenia baz wojskowych na wybrzeżu Adriatyku. Według Hoxhy Stalin zareagował następująco:
Reklama
„Nie dawajcie im dostępu do żadnej ze swoich baz! Brońcie dobrze swoich portów!”, nalegał Stalin. „Nigdy nikomu niczego nie oddamy”, zapewniłem. „Gdyby stało się najgorsze, wolelibyśmy umrzeć niż coś oddać”. „Zatrzymajcie je i nie umierajcie”, roześmiał się Stalin. „Takie rzeczy trzeba załatwiać dyplomacją”.
Nawet Stalin, jeden z najbardziej despotycznych przywódców naszych czasów, wydaje się w tej rozmowie bardziej umiarkowany i mniej nieprzejednany niż Hoxha. Ale jego postawa może również wskazywać, jak nisko w programie Stalina znajdowała się Albania.
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment książki Blendiego Fevziu pt. Hoxha. Żelazna pięść Albanii (Prószyński i S-ka 2022).
Tytuł, lead oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce korektorskiej.
Żelazna pięść Albanii. Pierwsza biografia Envera Hoxhy
