W wieku piętnastym, przeszło tysiąc lat po upadku antycznego cesarstwa rzymskiego, w Wiecznym Mieście trudno było dostrzec ślady niegdysiejszej świetności. O to, jak skalę upadku i zaniedbania miasta u schyłku średniowiecza opisuje Christopher Hibbert na kartach książki Borgiowie i ich wrogowie.
Zapewne słyszałeś o tym mieście od innych”, pisał turysta przebywający w Rzymie w połowie piętnastego wieku:
Jest tam wiele wspaniałych pałaców, domostw, nagrobków i świątyń, a także nieskończona liczba innych gmachów, choć wszystkie popadły w ruinę. Znajdziesz tam wiele porfiru i marmuru ze starożytnych budowli, lecz codziennie ulega on skandalicznemu zniszczeniu, przerabiany na wapno.
Reklama
A to co nowoczesne jest marne. (…) Dzisiejsi mężczyźni, nazywający się rzymianami, niezwykle różnią się zachowaniem i postępowaniem od starożytnych mieszkańców. (…) Wszyscy przypominają pastuchów.
Pastwiska i kryjówki bandytów. Ponury obraz średniowiecznego Rzymu
Inny turysta wspominał o pomnikach porośniętych mchem, zamazanych, a tym samym o niemożliwych do odszyfrowania napisach, o:
(…) terenach wśród murów przypominających gęste lasy, gdzie rozmnażają się leśne zwierzęta, o sarnach i zającach chwytanych na ulicach (…) o powszechnym widoku głów i członków, ludzi ściętych i rozczłonkowanych, które przygwożdżono do drzwi, umieszczono w klatkach lub wbito na włócznie.
Tak przedstawiało się miasto będące niegdyś stolicą potężnego imperium. Teraz dwie trzecie obszaru wewnątrz murów, które zostały zbudowane w celu ochrony osiemsettysięcznej populacji, było niezamieszkane, a wiele akrów otwartej przestrzeni wykorzystanych pod sady, pastwiska i winnice znaczyły starożytne ruiny, zapewniające bezpieczną kryjówkę dla złodziei i bandytów.
Birgitta wśród gruzów i zwęglonych ruin
Przez większą część czternastego wieku nawet papież opuszczał Rzym. W 1305 roku, dręczony niepokojami i krwawymi zamieszkami w mieście, pochodzący z Francji papież Klemens V (1305–1314) przeniósł swą siedzibę do Awinionu, do pełnego zakamarków pałacu na wschodnim brzegu Rodanu, znanego jako Palais des Papes.
Reklama
W Rzymie nieustannie nawoływano papieża do powrotu z francuskiego wygnania. Wezwania te pochodziły też od starszej kobiety, którą prawie codziennie można było zobaczyć w rozpadającym się mieście, siedzącą przy drzwiach klasztoru San Lorenzo i błagającą o jałmużnę dla ubogich.
Nazywała się Birgitta Gudmarsson (święta Brygida Szwedzka) i była córką bogatego sędziego pochodzenia szwedzkiego oraz wdową po szwedzkim szlachcicu, za którego wyszła w wieku trzynastu lat i któremu dała ośmioro dzieci. Ta założycielka Zakonu Świętej Brygidy opuściła Szwecję po doświadczeniu widzenia, w którym stanął przed nią Chrystus, nakazując jej natychmiastowy wyjazd do Rzymu i pozostanie tam do czasu powrotu papieża.
Podczas spacerów po Rzymie między walącymi się kościołami, wśród zrujnowanych domów podobno miała kolejne widzenia, (…) [które jeszcze wzmocniły jej] wiarę w powrót papieża oraz ostateczne ocalenie miasta.
Jej dom otaczały zwęglone ruiny spalonych budynków, sterty gnijących odpadów, opustoszałe pałace, porzucone kościoły, mokradła, warownie pozostawione przez bogatych właścicieli, którzy przenieśli się do posiadłości w Kampanii, oraz rudery zajmowane przez niemal zagłodzone rodziny.
Reklama
„Jakże trzeba żałować Rzymu”
Pielgrzymi przynosili do domów opowieści o ponurym mieście, którego ciszę przerywało jedynie wycie psów i wilków oraz wrzaski rozszalałej tłuszczy.
Mieszkający w Awinionie papieże pozostawali głusi na nawoływania do powrotu, nie dbając o modlitwy gorliwie odmawiane przez świątobliwą Birgittę Gudmarsson, nie reagowali też na listy pisane przez poetę Francesca Petrarkę, w których opisywał Rzym jako „śmietnisko historii”.
Ta niegdyś wspaniała stolica imperium stanowiła obecnie miasto bezprawia, rozdarte przemocą, w którym członkowie walczących ze sobą stronnictw paradowali po ulicach ze sztyletami i mieczami w dłoniach, a uzbrojone bandy napadały i grabiły domy, gdzie okradano pielgrzymów i podróżnych, gwałcono zakonnice w klasztorach.
Gdzie przez bramy wlewały się długie szeregi bosych biczowników z głowami nakrytymi kapturem, którzy domagali się darmowego wyżywienia i zakwaterowania, chłoszcząc nagie, zakrwawione plecy i recytując przerażające hymny przed kościołami, a także padając krzyżem pod ołtarzem z łkaniem, jękiem i wśród krwi.
Reklama
Kozy skubały chwasty wyrastające spośród kamieni rozrzuconych po placach i bujnie kwitnące wśród zarośniętych, zaszczurzonych ruin Campo Marzio. Bydło pasło się przy ołtarzach pozbawionych dachów kościołów, w wąskich uliczkach czyhali rabusie, nocą wilki walczyły z psami pod ścianami Bazyliki Świętego Piotra, wygrzebując ciała w pobliskim Campo Santo.
„Och, na Boga, jakże trzeba żałować Rzymu” – ubolewał turysta z Anglii. – „Niegdyś pełen był wspaniałej szlachty i pałaców, teraz zaś ma chaty, wilki i szkodniki, a rzymianie rozrywają się nawzajem na strzępy”.
Źródło
Tekst stanowi fragment książki Christophera Hibberta pt. Borgiowie i ich wrogowie. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Bellona w 2023 roku. Przekład – Anna Nowosielska.
Tytuł, lead oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce korektorskiej.
