Broń pancerna odegrała kluczową rolę na europejskim teatrze działań podczas II wojny światowej. Początkowo to Niemcy przodowali w skutecznym wykorzystaniu jednostek zmechanizowanych na polu walki. Tak było jeszcze w momencie ataku na ZSRR. Z czasem sytuacja uległa jednak zmianie, a Armia Czerwona wyciągnęła wnioski z poniesionych porażek. O tym jak prezentowała się organizacja żelaznej pieści Stalina pod koniec globalnego konfliktu pisze Kamen Nevenkin w książce pt. Festung Budapest. Zdobycie węgierskiej stolicy 1944-45.
Sowieckie wojska pancerne końcowego okresu wojny można podzielić na dwie główne kategorie: formacje rozwijające natarcie i jednostki wsparcia piechoty.
Reklama
Niezależnie od tego, czy siły rozwijające natarcie były duże (armie pancerne, grupy kawaleryjsko-zmechanizowane), czy też mniejszych rozmiarów (korpusy pancerne lub korpusy zmechanizowane), zaprojektowano je jako siły mobilne o racjonalnym składzie, zdolne do prowadzenia samodzielnych działań wyprzedzających główne siły piechoty i zdobywania odległych celów w ramach dalekosiężnych operacji. (…)
Armia pancerna
Armia pancerna była największą sowiecką formacją pancerną w czasie wojny. W jej skład wchodził jeden korpus pancerny, jeden lub dwa korpusy zmechanizowane oraz kilka formacji wsparcia bojowego, a mianowicie brygady artylerii lekkiej, pułk „katiuszy”, dywizja artylerii przeciwlotniczej i zmotoryzowana brygada saperów. Czyniło to z niej potężną, samodzielną grupę zadaniową, zdolną do prowadzenia głębokich rajdów na tyły wroga oraz do prowadzenia śmiałych bitew manewrowych.
Istniała różnica w składzie bojowym i liczebności armii działających na osi centralnej Frontu Sowiecko-Niemieckiego i tych rozmieszczonych na flankach. Te pierwsze, w których znajdowały się trzy korpusy, dysponowały większą liczbą oddziałów wsparcia bojowego i miały do 900 czołgów i dział samobieżnych. Te drugie były raczej „wersjami light” – składały się z dwóch korpusów pancernych i miały jakieś 400–500 czołgów i dział samobieżnych.
Korpus zmechanizowany
Późnowojenny korpus zmechanizowany składał się ze sztabu korpusu, trzech brygad zmechanizowanych, jednej brygady pancernej i kilku jednostek bezpośredniego wsparcia.
W skład tych ostatnich miał wejść pułk ciężkich czołgów (IS-2 lub ISU-122), jeden pułk średnich dział samobieżnych (SU-85) i jeden pułk artylerii przeciwpancernej, samobieżnej lub holowanej (kal. 76 mm), batalion motocyklowy, pułk moździerzy holowanych (kal. 120 mm), dywizjon artylerii rakietowej, pułk lekkiej artylerii przeciwlotniczej, zmotoryzowany batalion saperów, zmechanizowany batalion łączności, a także kilka niebojowych służb i jednostek wsparcia.
Etatowo korpus zmechanizowany wzoru 1944/1945 miał mieć następującą siłę: 16 318 ludzi, 183 czołgi średnie, 21 czołgów ciężkich lub ciężkich dział samobieżnych, 21 średnich dział samobieżnych, 21 lekkich dział samobieżnych lub 20 holowanych dział ppanc., 234 działa i moździerze, 8 wyrzutni rakiet BM-131.
Reklama
Korpus pancerny
Organizacja korpusu pancernego i zasady jego taktycznego działania były podobne jak w przypadku korpusu zmechanizowanego. Jedyną różnicą było to, że korpusy pancerne składały się z trzech brygad czołgów i jednej zmotoryzowanej brygady strzeleckiej zamiast trzech brygad zmechanizowanych i jednej brygady pancernej. Innymi słowy, korpus pancerny miał więcej czołgów, ale mniej piechoty i artylerii. Jednostki bezpośredniego wsparcia były w zasadzie takie same.
Etatowo korpus pancerny wzoru 1944/1945 miał mieć 11 788 ludzi, 208 czołgów średnich, 21 czołgów ciężkich lub ciężkich dział samobieżnych, 21 średnich dział samobieżnych, 21 lekkich dział samobieżnych lub 20 holowanych dział przeciwpancernych, 174 działa i moździerze oraz 8 wyrzutni rakiet BM-13.
Jedynym elementem korpusu pancernego, który nie istniał w etatowym składzie bojowym korpusu zmechanizowanego, była zmotoryzowana brygada strzelecka. Składała się z trzech batalionów strzelców zmotoryzowanych, dywizjonu artylerii holowanej, zmotoryzowanego dywizjonu moździerzy, kompanii przeciwlotniczych karabinów maszynowych (typu DSzK kal. 12,7 mm zamontowanych na ciężarówkach), pancernej kompanii rozpoznawczej, kompanii fizylierów i kompanii saperów.
Samodzielne brygady i pułki
Opis sowieckich wojsk pancernych nie byłby pełny bez krótkiej wzmianki o samodzielnych brygadach i pułkach. O ile armie i korpusy czołgów można było jednoznacznie określić jako formacje rozwijające natarcie, o tyle „samodzielne” jednostki czołgów miały za zadanie towarzyszyć piechocie w przełamywaniu obrony przeciwnika, a następnie udzielać jej bezpośredniego wsparcia.
Reklama
Brygada pancerna, czy to samodzielna, czy wchodząca w skład korpusu pancernego, składała się z trzech batalionów czołgów (po 21 czołgów każdy), batalionu piechoty zmotoryzowanej i kompanii przeciwlotniczych karabinów maszynowych (kal. 12,7 mm) i zgodnie z tabelą organizacji i wyposażenia liczyła 1354 ludzi, 65 czołgów, 15 samochodów pancernych i półciężarówek, 4 działa (ZiS-3 kal. 76 mm) i 6 moździerzy (kal. 82 mm).
Przeciwlotnicze karabiny maszynowe były jedyną ciężką bronią, która znajdowała się poza strukturą batalionu piechoty zmotoryzowanej, natomiast działa i moździerze wchodziły w skład batalionu i były zgrupowane w odpowiednie baterie. Trzy kompanie piechoty batalionu były uzbrojone w pistolety maszynowe, ponieważ były uważane za desant czołgowy i kierowane do walki w tej roli.
Wspomniany batalion miał również kompanię rusznic przeciwpancernych wyposażoną w 18 sztuk tego rodzaju uzbrojenia. Typowej brygadzie czołgów zawsze brakowało pojazdów pancernych, a formację liczącą około 35–40 czołgów można było uznać za bardzo dobrze wyposażoną.
W tym miejscu należy nadmienić, że „samodzielne” jednostki pancerne działające na flankach frontu wschodniego były przez sowieckie Naczelne Dowództwo uważane za oddziały drugiej kategorii, zaś ich opancerzone wozy bojowe – za zbędny sprzęt bojowy. Dość często wyposażano je w maszyny odnowione, przestarzałe lub nawet zdobyczne.
Tylko wybrane armie „przełamania” mogły mieć w swoim składzie bojowym „samodzielne” jednostki pancerne. Ponadto bardzo często „samodzielne” pułki i brygady pancerne zastępowano „lekkimi” pułkami artylerii samobieżnej, wyposażonymi w wysoce mobilne, ale lekko opancerzone SU-76 z otwartym przedziałem bojowym. Taki pełnowartościowy pułk miał zgodnie z etatem liczyć 21 dział samobieżnych typu SU-76.
Źródło
Tekst stanowi fragment książki Kamena Nevenkina pt. Festung Budapest. Zdobycie węgierskiej stolicy 1944-45. Książka ukaże się 22 maja 2024 roku nakładem wydawnictwa Bellona. Już dziś możesz zamówić swój egzemplarz w przedsprzedaży.
Historia bitwy o węgierską stolicę
