Szyfry starożytnych Greków. Tak mieszkańcy antycznej Hellady kodowali poufne wiadomości

Strona główna » Starożytność » Szyfry starożytnych Greków. Tak mieszkańcy antycznej Hellady kodowali poufne wiadomości

W starożytnej Grecji używano wielu różnych technik szyfrowania poufnej komunikacji. Do najbardziej znanych należał szyfr przestawieniowy skytale (nazywany czasem scytale). Własny jego wariant opracowali również Spartanie. O sposobach mieszkańców antycznej Hellady na kodowanie wiadomości pisze Przemysław Słowiński w książce pt. Geniusze szyfrów.

Szyfry przestawieniowe, zwane też transpozycyjnymi, to typ utajniania informacji za pomocą przetasowania liter wiadomości zgodnie z określoną zasadą. By zaszyfrować wiadomość, możemy podzielić jej tekst na kolumny, po czym przemieszać je w określonym porządku.


Reklama


Jak działał szyfr starożytnych Greków?

Odczytanie takiego przekazu wymaga odgadnięcia liczby wierszy oraz kolumn wiadomości, co można zrobić przez wyznaczenie dzielników liczby liter depeszy.

Szyfr skytale (z gr. pałeczki) polegał na owijaniu długiego paska papirusu lub pergaminu wokół cylindrycznego lub stożkowatego pręta o określonej średnicy, na przykład wokół laski. Następnie tekst był zapisywany wokół pręta wzdłuż jego długości.

Współczesna replika skytale (CC BY-SA 3.0).
Współczesna replika skytale (CC BY-SA 3.0).

Po zdjęciu zapisanej wiadomości z pręta i rozłożeniu jej na płaskiej powierzchni, wiadomość stawała się czytelna tylko dla osoby, która znała właściwy rozmiar owego pręta. Nadawca i odbiorca wiadomości musieli więc mieć odpowiednie narzędzie do jej szyfrowania i deszyfrowania – odpowiedni pręt.

Musiał on mieć określoną średnicę lub obwód, co było kluczowe dla procesu szyfrowania kodowania i rozkodowywania utajnionego przekazu. Odbiorca, aby odczytać wiadomość, musiał mieć identyczne narzędzie lub narzędzie o takiej samej średnicy – pręt – jak nadawca. Po owinięciu otrzymanego paska wokół owego pręta o właściwej średnicy, litery układały się w odpowiedniej kolejności, umożliwiając odczytanie wiadomości.


Reklama


Prosty ale skuteczny

Szyfr skytale był stosunkowo prosty, ale skuteczny jako narzędzie do komunikacji wojskowej i dyplomatycznej. Jego główna zaleta była taka, że był trudny do złamania przez niepowołane osoby, które nie znały średnicy narzędzia. Jednak jego efektywność opierała się na dochowaniu tajemnicy wymiarów pręta i zachowaniu jednolitej średnicy tego narzędzia u nadawcy i odbiorcy.

Alternatywnym sposobem na złamanie tak utajnionego tekstu było wyznaczenie przesunięcia liter, które musiało być jednym z dzielników liczby znaków komunikatu. W okresie pokoju laskę służącą do szyfrowania i odczytywania wiadomości przechowywano w tajnym depozycie, u urzędników zwanych eforami.

Tekst stanowi fragment książki Przemysława Słowińskiego pt. Geniusze szyfrów. Historia tajnych kodów od egipskich hieroglifów do komputerów kwantowych (Zona Zero 2024).
Tekst stanowi fragment książki Przemysława Słowińskiego pt. Geniusze szyfrów. Historia tajnych kodów od egipskich hieroglifów do komputerów kwantowych (Zona Zero 2024).

Do utajniania przekazów metodą skytale używano także skórzanego paska owijanego wokół bioder posłańca, literami do wewnątrz, dzięki czemu jako przepaska nie wzbudzał żadnych podejrzeń (co można uznać za rodzaj techniki steganograficznej).

Tak szyfrowano wiadomości w Sparcie

Szyfr Spartan był specyficznym rodzajem szyfru skytale, z którym często jest mylony, chociaż różni się od niego w pewnych aspektach. Zaczęto go używać za czasów rządów króla Agisa z dynastii Eurypontydów w V wieku p.n.e.

Używano go w następujący sposób:


Reklama


1. Przygotowanie narzędzia: podobnie jak w przypadku szyfru skytale, aby skorzystać z tego sposobu kodowania informacji, nadawca i odbiorca musieli mieć specjalne narzędzie. Narzędziem używanym przez Spartan była drewniana lub metalowa tabliczka z wyrytymi lub wygrawerowanymi na niej rowkami lub żłobkami.

2. Zapisywanie wiadomości: nadawca zapisywał wiadomość wzdłuż rowków na tabliczce. Kluczowe było wpasowanie jej treści w odpowiednie rowki.

3. Przesyłanie wiadomości: po zapisaniu treści przekazu nadawca mógł przekazać tabliczkę odbiorcy. Aby odczytać wiadomość, jej adresat musiał posiadać identyczne narzędzie z takimi samymi rowkami.

Antyczna Sparta w wyobrażeniu XIX-wiecznego artysty (domena publiczna).
Antyczna Sparta w wyobrażeniu XIX-wiecznego artysty (domena publiczna).

4. Odbieranie wiadomości: odbiorca, kładąc swoje narzędzie z rowkami na tabliczce w odpowiedniej kolejności, odczytywał ukrytą wiadomość.

Warto zauważyć, że idea szyfrowania komunikatów w oparciu o skytale była wykorzystywana także w czasach nowożytnych. Przykładem może być tutaj tzw. dysk Jeffersona – urządzenie składające się z dysków, wokół których w losowy sposób rozłożone są litery alfabetu. (…)


Reklama


Szyfr Polibiusza

W II wieku p.n.e. grecki historyk i kronikarz Imperium Rzymskiego w okresie republiki Polibiusz z Megalopolis opracował system szyfrowania oparty na tablicy przyporządkowującej każdej literze parę cyfr. Od jego imienia nazwano ją później szachownicą Polibiusza.

Kluczem do tego szyfru jest tabela z umieszczonymi w niej znakami alfabetu (bez polskich liter). Zaszyfrowana informacja jest przedstawiona za pomocą ciągu cyfr oznaczających położenie danej litery w tabeli: pierwsza cyfra jest numerem wiersza, druga – numerem kolumny. Zakodowane słowo „filozof” ma tu postać 21-24-31-34-55-34-21.

Szachownica Polibiusza (domena publiczna).
Szachownica Polibiusza (domena publiczna).

W późniejszych okresach ta tablica stała się fundamentem wielu systemów szyfrowania. Przekształcanie liter na liczby umożliwiało dalsze manipulacje za pomocą prostych obliczeń lub funkcji matematycznych.

Metodę Polibiusza, wzbogaconą o kilka dodatkowych utrudnień kryptoanalitycznych, zastosowała między innymi niemiecka armia do opracowania używanego podczas I wojny światowej systemu szyfrowania ADFGX oraz jego ulepszonej wersji ADFGVX.

Źródło

Tekst stanowi fragment książki Przemysława Słowińskiego pt. Geniusze szyfrów. Historia tajnych kodów od egipskich hieroglifów do komputerów kwantowych. Książka ukazała się w 2024 roku nakładem wydawnictwa Zona Zero.

Tajemnice kryptologi, które zmieniły bieg historii

Ilustracja tytułowa: Fragment malowidła ze starożytnej greckiej amfory (ArchaiOptix/CC BY-SA 4.0).

WIDEO: Prawdziwe suchary sprzed nawet 2000 lat

Autor
Przemysław Słowiński

Reklama

Wielka historia, czyli…

Niesamowite opowieści, unikalne ilustracje, niewiarygodne fakty. Codzienna dawka historii.

Dowiedz się więcej

Dołącz do nas

Kamil Janicki

Historyk, pisarz i publicysta, redaktor naczelny WielkiejHISTORII. Autor książek takich, jak Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa, Wawel. Biografia, Warcholstwo czy Cywilizacja Słowian. Jego najnowsza książka toŚredniowiecze w liczbach (2024).

Rafał Kuzak

Historyk, specjalista od dziejów przedwojennej Polski. Współzałożyciel portalu WielkaHISTORIA.pl. Autor kilkuset artykułów popularnonaukowych. Współautor książek Przedwojenna Polska w liczbach, Okupowana Polska w liczbach oraz Wielka Księga Armii Krajowej.

Wielkie historie w twojej skrzynce

Zapisz się, by dostawać najciekawsze informacje z przeszłości. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.