Adam Mickiewicz zmarł 26 listopada 1855 roku podczas pobytu w Konstantynopolu. Autor Pana Tadeusza w chwili śmierci miał niespełna 57 lat. Jako oficjalną przyczynę zgonu podaje się cholerę, jednak nagłe i nieoczekiwane zejście z tego świata sprawiło, że niemal od razu pojawiły się sugestie, że wieszcz został otruty. Komu mogło zależeć na jego usunięciu?
Kiedy we wrześniu 1855 roku Mickiewicz wyjeżdżał z Paryża nad Bosfor od niemal dwóch lat trwała wojna krymska między Rosją a Turcją, wspieraną przez Wielką Brytanię oraz Francję.
Reklama
Spór Mickiewicza z Zamoyskim
Polscy emigranci – w tym słynny poeta – upatrywali w konflikcie szansę na wskrzeszenie Rzeczpospolitej. Dlatego, jak pisze Piotr Łopuszański w książce pt. Sekrety życia pisarzy i artystów, po dotarciu na miejsce Mickiewicz:
(…) zaczął organizować polskie wojsko do walki z Rosją. Był pełen zapału, zbierał ochotników, wyjeżdżał do Burgas, do obozu Sadyka-Paszy (Michała Czaykowskiego), dowódcy kozaków.
Niestety trafił w polskie piekło. Władysław Zamoyski torpedował wszystkie poczynania Sadyka-Paszy i Mickiewicza, a co gorsza, porozumiewał się z Anglikami. Tworzył własne oddziały podporządkowane Anglikom i intrygował przeciw koncepcji wojska kozackiego.
Oburzony postawą hrabiego Zamoyskiego Mickiewicz z goryczą pisał do przywódcy polskich emigrantów w Paryżu, księcia Adama Czartoryskiego: „Pytano nierządnicy, czemu nie urodzi dziecka? – odpowiedziała »co jeden zacznie, drugi psuje«. Nie wiem, co p. Zamoyski gdzie zaczął, ale wiadomo, ile już popsuł”.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Diagnoza postawiona bez badania
Spór między wieszczem a potomkiem potężnego rodu magnackiego, który dowodził oddziałami w powstaniu listopadowym, a następnie służył między innymi w armiach belgijskiej, brytyjskiej i tureckiej, nigdy nie został zażegnany. Przerwał go bowiem nagły zgon poety, który nastąpił wieczorem 26 listopada.
Mickiewicz od rana tego dnia czuł się źle, ale kryzys nadszedł po południu, kiedy zaczął odczuwać bardzo silne bóle. Wezwany lekarz Jan Gębicki zanim nawet zobaczył pacjenta założył, że ten cierpi na cholerę. Gdy jednak około 22.00 chory wyzionął ducha w akcie zgonu jako jego przyczynę wpisał wylew krwi do mózgu.
Reklama
Być może chciał dzięki temu uniknąć problemów z przewiezieniem zwłok zmarłego na chorobę zakaźną do Francji, ale są i tacy, którzy uważają, że sprawa miała drugie dno.
Już krótko po zgonie pojawiły się sugestie, że poeta mógł zostać otruty, bowiem symptomy choroby nie pasowały do cholery. Plotki szybko ucichły po pogrzebie autora Konrada Wallenroda. Temat wrócił jednak ze zdwojoną siłą w 1932 roku, po tym jak Tadeusz Boy-Żeleński na łamach „Wiadomości Literackich” opublikował artykuł Czy Mickiewicz umarł otruty?
Kto zyskał na śmierci Mickiewicza?
Wpływowy publicysta wysnuł tezę, że Mickiewicza zabili… polscy konserwatyści. Mieli bowiem mieć mu za złe próbę utworzenia Legionu Żydowskiego. Teza ta wydaje się jednak mało prawdopodobna, ponieważ w chwili zgonu poety sprawa była już nieaktualna.
Wspomniany pomysł rzeczywiście był firmowany przez Mickiewicza, ale nie znalazł się nikt chętny sfinansować powstanie oddziału.
Komu w takim razie mogłoby zależeć na zamordowaniu wieszcza? Opinie w sprawie wciąż są podzielone, ale zdaniem autora książki Sekrety życia pisarzy i artystów odpowiedź nasuwa się sama:
Reklama
Kto odniósł korzyść z faktu, że po śmierci poety oddziały wojskowe, które miały ruszyć na Rosję, straciły duchowego dowódcę? Rosja.
Wszak za jednym pociągnięciem pozbywała się wsparcia armii tureckiej przez oddziały Polaków, usuwała zagrożenie dezercji Żydów z szeregów własnej armii, być może likwidowała człowieka, który mógł wiedzieć o szpiegach rosyjskich w wojsku polskim.
Mickiewicz od lat obracał się w kręgach wysłanników cara i po przebudzeniu duchowym, mógł zrozumieć ich rolę i zdemaskować ich. Poeta stanowił zatem ogromne zagrożenie dla Rosji.
Piotr Łopuszański podkreśla ponadto, że Rosjanie mogli uważać Mickiewicza za zdrajcę. Wieszcz przez lata był wprawdzie nastawiony przychylnie do caratu, ale pod koniec życia całkowicie zmienił poglądy. Jego śmierć nastąpiła zaś w bardzo dogodnym dla Moskwy momencie.
Reklama
A może jednak przyczyny naturalne?
Nie brakuje jednak mickiewiczologów, którzy odrzucają zarówno teorię o cholerze, jak i otruciu. Wskazują oni bowiem na „przewlekłą i zaniedbaną chorobę przewodu pokarmowego”.
Właśnie ku tej diagnozie skłaniała się uznana biografka autora Pana Tadeusza profesor Maria Janion. Piotr Łopuszański słusznie natomiast zauważa, że ostateczną odpowiedź „mogą przynieść jedynie badania szczątków poety”.
Bibliografia
- Iwona Kienzle, Mickiewicz. Miłości i romanse, Lira 2021.
- Roman Koropeckyj, Adam Mickiewicz. Życie romantyka, W.A.B. 2013.
- Piotr Łopuszański, Sekrety życia pisarzy i artystów, Wydawnictwo Fronda 2022.
