Odkrycie, jakiego na początku 1925 roku dokonał zespół kierowany przez George’a Reisnera zelektryzowało świat. Zaraz obok sławnej piramidy Cheopsa w Gizie, zresztą zupełnym przypadkiem, odkryto szyb prowadzący do zapomnianej komory umieszczonej 30 metrów pod ziemią. Co znajdowało się wewnątrz?
Słynny amerykański archeolog George Andrew Reisner, związany z Uniwersytetem Harvarda oraz Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie, dokonał wielu przełomowych odkryć z zakresu egiptologii. Do jednego z najważniejszych momentów w jego karierze doszło zupełnie przypadkiem na początku lutego 1925 roku.
Reklama
Skarby i zapieczętowany sarkofag
Ekipa kierowana przez Reisnera prowadziła wtedy prace wykopaliskowe w pobliżu trzech niewielkich piramid usytuowanych tuż obok wschodniej ściany wielkiej piramidy Cheopsa (Chufu) w Gizie.
W pewnej chwili jedno z ramion statywu wykorzystywanego przez fotografa misji Mohammedaniego Ibrahima niespodziewanie zapadło się pod ziemię.
Zgodnie z tym, co pisze Szymon Zdziebłowski w książce pt. Wielka Piramida, szybko okazało się, że przyrząd wpadł do szybu, który prowadził do „jednego z bardziej zagadkowych grobowców na terenie Egiptu”.
Długi szyb prowadzący do pojedynczej komory był zawalony gruzem i wapiennymi blokami. W komorze archeologom ukazały się dziesiątki przeróżnych zabytków z czasów budowniczych piramid – naczynia ceramiczne i kamienne, przybory toaletowe, bransolety, złote i srebrne aplikacje, które pokrywały niegdyś meble (drewno uległo jednak rozkładowi).
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Do kogo należał grobowiec?
Niemal 30 metrów pod ziemią znajdował się również zapieczętowany sarkofag z alabastru. Na jego otwarcie Reisner musiał poczekać blisko dwa lata. Na razie ekipa zajęła się mozolnym oczyszczaniem nienaruszonej od 4500 lat komory, zastanawiając się kogo w niej pochowano.
Wreszcie trafiono na plakietkę, która niegdyś była przyczepiona do lektyki. Widniał na niej złoty napis, głoszący, że należała do „matki króla Górnego i Dolnego Egiptu” – Hetepheres.
Reklama
Początkowo amerykański archeolog odczytał błędnie imię jako Hetepetheres i przypuszczał, że może chodzić o babkę Cheopsa. Później jednak zdał sobie sprawę, że przedmioty należały do wyposażenia grobu matki sławnego faraona, który zlecił wzniesienie Wielkiej Piramidy. Jak podaje Szymon Zdziebłowski:
Jednym z bardziej charakterystycznych mebli, który znajdował się w grobowcu, było obszerne łóżko z nóżkami w kształcie łap lwa. Od strony stóp znajduje się bogato zdobiona drewniana płyta. A rama pokryta była warstwą złota. (…) Badacz skrytki (…) stwierdził, że na łóżku odkrytym w komorze być może narodził się sam Cheops!
Zawiedzione nadzieje
Reisner z niecierpliwością oczekiwał momentu, gdy wreszcie będzie można sprawdzić kto spoczął we wspaniałym sarkofagu. Kiedy jednak w lutym 1927 roku odsunięto alabastrowe wieko wszyscy przeżyli ogromny zawód. Wewnątrz nie było bowiem mumii:
Szef amerykańskiej misji wykopaliskowej (…) wspominał, że wnętrze kamiennej skrzyni było niemal tak czyste, jak w dniu jej wykucia. Jednak po dogłębniejszej analizie dostrzegł przebarwienia na jednym z końców, co ma być dowodem na to, że niegdyś wewnątrz znajdowało się ciało.
Reklama
Co ciekawe, w niszy komory grobowej znaleziono tajemniczą kamienną skrzynkę z egipskiego alabastru. Była to kanopa [naczynie na narządy usunięte z ciała]. (…) Podobnie jak w przypadku trumny, urna Hetepheres była opieczętowana – na mokrej glinie odciśnięto pieczęć osobistego, królewskiego zespołu mumifikatorów Cheopsa.
Po otwarciu pojemnika okazało się, że nadal znajdowały się tam pozostałości po organach wewnętrznych władczyni, które usunięto podczas mumifikacji. Część z nich zanurzona była w mętnej cieczy. Analiza chemiczna wykazała, że była to głównie woda „z trzyprocentowym roztworem natronu” – substancji używanej do mumifikacji.
Dlaczego obok piramidy Cheopsa?
Ostateczne ustalenie imienia Hetepheres nasunęło kolejne pytania. Dlaczego sarkofag oraz wyposażenie grobu królowej odkryto w pobliżu piramidy Cheopsa w Gizie, a nie w położonym 25 kilometrów na południe w Dahszur? To przecież tam własną piramidę wzniósł mąż monarchini – Snofru.
Reisner doszedł do wniosku, że wkrótce po pochówku królowej jej pierwotny grób musiał stać się celem rabusiów. Ukradli oni część wyposażenia oraz zniszczyli samą mumię. Gdy Cheops dowiedział się o profanacji miejsca spoczynku swej matki miał rozkazać przeniesienie pozostałego wyposażenia oraz sarkofagu do skrytki w Gizie.
Reklama
Nestor amerykańskiej egiptologii przypuszczał poza tym, że kapłani nigdy nie poinformowali faraona o tym, że wewnątrz trumny nie było już ciała Hetepheres. Mieli się bowiem obawiać o własne życie. Przez następne dziesięciolecia była to obowiązująca teoria.
Alternatywne wytłumaczenie
Dopiero w latach 80. XX wieku inne wytłumaczenie zagadki zasugerował dr Mark Lehner. Jak czytamy w książce Wielka Piramida:
Po wnikliwiej analizie stwierdził, że skrytka odkryta przez misję amerykańską była w istocie dolną częścią piramidy, która miała powstać dla królowej. Kobieta umarła niespodziewanie, więc pospiesznie wykuto w płaskowyżu tunel, gdzie umieszczono zwłoki wraz z darami.
Jednak wkoło trwały intensywne prace związane z budową zarówno Wielkiej Piramidy, jak i przylegającej do niej świątyni i kolejnych mniejszych piramid dla żon Cheopsa, a dalej na wschód – grobowców dla wielmożów i dalszej rodziny.
W tej okolicy naprawdę sporo się działo i sytuacja – jak to się mówi – była dynamiczna. Architekci postanowili więc przesunąć lokalizację piramidy Hetepheres. W myśl tej koncepcji ciało Hetepheres zostało przeniesione do najbardziej na północ wysuniętej piramidki położonej tuż przy wschodniej ścianie Wielkiej Piramidy.
Reklama
Doktor Lehner uważa, że stary sarkofag oraz dary grobowe pozostały w skrytce ponieważ znajdowała się ona zaledwie kilka metrów od wejścia do ostatecznego miejsce spoczynku królowej. W tej sytuacji „kapłani nie widzieli sensu w ich przekładaniu z miejsca na miejsce”.
Szymon Zdziebłowski podkreśla jednak, że „nigdy nie udało się znaleźć żadnej mumii w ani jednej z trzech małych piramid przylegających do grobowca Cheopsa. Zostały zapewne zrabowane już w starożytności”.
Bibliografia
- Peter Der Manuelian, Walking Among Pharaohs. George Reisner and the Dawn of Modern Egyptology, Oxford University Press 2022.
- Szymon Zdziebłowski, Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności, Wydawnictwo Poznańskie 2023.
