Badacze średniowiecza poświęcili wiele uwagi, by ocenić czy przodkowie historycznego księcia Mieszka I byli postaciami prawdziwymi czy legendarnymi. Dyskusja dotyczy przede wszystkim trzech wodzów wzmiankowanych w kronice Galla Anonima: Siemowita, Lestka i Siemomysła. Wypada jednak zwrócić uwagę, że dziejopis podał jeszcze dwa kolejne imiona. Prapradziadkiem Mieszka miał być Piast, od którego ród wziął swą (znacznie późniejszą) nazwę. Ojcem tego był zaś według Anonima niejaki Chościsko.
Gall Anonim pisał, że ojcem Mieszka I był Siemomysł, dziadkiem Lestek, pradziadkiem Siemowit, zaś prapradziadkiem Piast. O każdym z tych bezpośrednich antenatów księcia kronikarz podał przynajmniej najbardziej schematyczne szczegóły. Wspominał, że byli dzielni, poszerzali podporządkowane sobie ziemie, nie oddawali się swawolom. Wszystko to były oczywiście tylko frazesy, trudno doszukiwać się w nich historycznej prawdy.
Reklama
Na dłużej kronikarz zatrzymał się przy postaci Piasta, opowiadając jak ponoć odwiedzili go nadprzyrodzeni wędrowcy zdolni czynić cuda, i przy Siemomyśle, choć tylko w kontekście losów jego syna, Mieszka, rzekomo niewidomego aż do siódmego roku życia. Najmniej powiedział z kolei o najwcześniejszym praojcu familii.
Chościsko. Najstarszy znany przodek dynastii Piastów?
Dość powszechnie uważa się, że najstarszym wspomnianym z imienia przodkiem Mieszka był Piast. To jednak nieprawda. Kronikarz podał jeszcze jedno miano.
Napisał, i to dwukrotnie, że Piast był „synem Chościska”. To wszystko. Kronika nie zawiera ani objaśnienia tego słowa, ani jakiegokolwiek komentarza dotyczącego człowieka, od którego mieli się wywodzić wszyscy Piastowie.
Zagadka dwóch Chościsków
Sprawa przysporzyła historykom sporo bólu głowy, bo z kolei w nagłówku wcześniejszego rozdziału dzieła pada też wzmianka: „O Popielu zwanym Chościsko”.
Reklama
Z treści wyraźnie jednak wynika, że rodzina Piasta (i Chościska) nie miała nic wspólnego z księciem Popielem („zwanym Chościsko”). Byli to ponoć prości rolnicy, poddani. Skąd więc takie samo miano władcy i chłopa?
Dzisiaj wiadomo już, że winna była pomyłka. Z tym, że nie pomyłka dziejopisarza z początku XII stulecia lub jego informatorów, ale znacznie późniejszych kopistów dzieła, ręcznie przepisujących treść kroniki.
„Wyniszczona i nędzna miotła”
W XIII stuleciu powstała inna opowieść o początkach państwa Piastów: tak zwana Kronika Wielkopolska, po części wzorowana na Gallu. Jej autor szeroko opowiadał o Popielu: „Temu nędznikowi nadano przydomek Chościsko, ponieważ miał na głowie trochę długich włosów. Chościskiem bowiem zdrobniale nazywano go jakby małą miotełkę”.
Taką interpretację jeszcze później rozwinął Jan Długosz, pisząc, że Popiel: „Nie tylko stał się przedmiotem pogardy, lecz i szyderstwa u swoich i obcych (…). Otrzymał pogardliwy przydomek Chwościsko, co oznacza wyniszczoną i nędzną miotłę”.
Reklama
Jak wyjaśnia mediewista Jerzy Strzelczyk, treść Kroniki Wielkopolskiej musiała być znana jednemu z kopistów tekstu Galla Anonima, działających w późnym średniowieczu. Postanowił on więc dopisać w tytule rozdziału poświęconemu Popielowi, że był nazywany „Chościskiem”. Nie zwrócił jednak uwagi, że taki dodatek kłóci się z padającą dalej wzmianką o ojcu Piasta.
Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa w najstarszych, dzisiaj zaginionych, wersjach kroniki Galla Anonima Chościskiem był nazywany tylko jeden człowiek – ojciec Piasta i praprapradziadek Mieszka I.
Oczywiście sam ten fakt nie potwierdza wcale, że Chościsko istniał naprawdę. W każdym razie przypisywane mu imię czy też przydomek wcale nie musiały być nieprzychylne.
Zdaniem profesora Jacka Banaszkiewicza określenie Chościsko wzięto nie od miotły, ale raczej od „kosy”, co miałoby oznaczać długie, trefione włosy, właściwe dla osoby o wysokim statusie. Pierwotna forma przydomka miałby brzmieć: „Kościsko”. To zaś oznaczałoby, że dynastię Piastów można by równie słusznie nazywać… rodem Kościsków.
Bibliografia
- Banaszkiewicz J., Podanie o Piaście i Popielu. Studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi, Warszawa 1986.
- Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, Poznań 2004.
- Strzelczyk J., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 1998.
Wczesna Słowiańszczyzna i początki Polski w fabularnym ujęciu
