Średniowiecze

Już od wczesnego średniowiecza źródła wzmiankowały istnienie ludzi stojących na czele świeckiego społeczeństwa: może poniżej królów, książąt czy wodzów, ale przed całą resztą populacji. Określano ich mianem szlachetnych, nobiles. Nie należy jednak...

Nie istniał wspólny model rodziny właściwy dla całej średniowiecznej Europy. To, ile osób zamieszkiwało pod jednym dachem i ile dzieci wychowywała typowa para, zmieniało się zależnie od regionu, czasu, zamożności, a w dużym stopniu też od...

Szczyt rozwoju demograficznego i gospodarczego średniowiecznej Europy przypadł na początek XIV stulecia. Kontynent był już wówczas wyraźnie przeludniony, a przy ówczesnym poziomie rozwoju rolnictwa coraz trudniej było wyżywić jego mieszkańców...

Rozgromienie w lipcu 1018 roku nad Bugiem wojsk Jarosława Mądrego, a następnie wkroczenie 14 sierpnia do Kijowa było jednym z największych triumfów Bolesława Chrobrego. Dumny Piast wreszcie zemścił się za zniewagę jakiej doznał rok wcześniej. Oto...

We wczesnym średniowieczu poziom analfabetyzmu przekraczał zapewne 95%. Do końca epoki, w całym społeczeństwie kontynentu nigdy nie spadł raczej poniżej 80%. I to przy uwzględnieniu, że wielu ludzi potrafiących czytać, nie umiało samodzielnie...

Jaką dokładnie długość miała średniowieczna mila? Ile mierzył łokieć, a ile stopa, piędź albo sążeń? Na żadne z tych pytań nie da się udzielić jednoznacznej odpowiedzi. To fakt, który sam w sobie bardzo wiele mówi o rzeczywistości dawnych wieków.

U schyłku wieku XIV na krakowskim Wawelu, siedzibie Władysława Jagiełły, władcy Polski (1384–1433) i Litwy (1377–1433), szykowano się do doniosłego wydarzenia. Małżonka królewska Jadwiga Andegawenka będąca przy nadziei miała według postawionego...

Przez większość średniowiecza ogół mieszkańców Europy z powodzeniem radził sobie bez dokładnych czasomierzy. Zapotrzebowanie na precyzję na dobre wzrosło dopiero u schyłku epoki, w okresie rozwoju rzemiosła i handlu oraz nasilania się dalekosiężnych...

W średniowieczu przytłaczająca większość populacji poświęcała życie zdobywaniu żywności. Uprawa roli, hodowla, rybołówstwo i łowiectwo łącznie odpowiadały za sporo ponad 90% tego, co dzisiaj nazywamy produktem krajowym brutto. Pomimo tak wielkiej...

Obyczaje związane z pogrzebem przez tysiąc lat zmieniły się nie do poznania. Dzisiaj takie ceremonie są w krajach słowiańskich podniosłe i pełne smutku. We wczesnym średniowieczu nasi odlegli przodkowie postępowali jednak… o wiele bardziej swobodnie.

Krajobraz późnośredniowiecznej Europy był usiany zamkami. Ruiny wielu przetrwały kolejne stulecia, podsycając romantyczne, dalece przejaskrawione czy wprost fałszywe wyobrażenia o życiu, jakie niegdyś toczyło się w ich murach. Dzisiaj mało kto zdaje...

Podczas budowy kampanili w Pizie już na najwcześniejszym etapie popełniono żenujące błędy. Inżynierowie odpowiedzialni za ten projekt nie mogli się spodziewać, że ogromna fuszerka zapewnił konstrukcji nieśmiertelną sławę. I że to, co w średniowieczu...

Przeliczenie pieniędzy używanych w średniowieczu na dzisiejsze kwoty nastręcza trudności, ale nie jest niemożliwe. Porównując siłę nabywczą, a zwłaszcza realny koszt wyżywienia teraz i przed wiekami, da się w przybliżeniu określić ile były warte...

W krajach zachodnich o historii opowiada się często tak, jakby w średniowieczu rozgrywała się ona głównie w Europie. Niemal cały nacisk jest kładziony na wydarzenia kształtujące losy Anglii, Francji, Włoch czy Niemiec. Przy takiej perspektywie łatwo...

„Na Ziemi jedni się modlą, inni walczą, inni z kolei pracują. Wszyscy są jednak złączeni i nie można ich rozerwać. Na funkcji każdych, zasadza się praca pozostałych” – pisał na początku XI stulecia Adalberon, biskup francuskiego Laon. Panuje opinia...

Władysław Jagiełło nie sądził, że zdoła doczekać się legalnego męskiego potomka. Tym bardziej nie mógł przewidzieć, że upragniony syn – który przyszedł na świat, gdy król miał prawdopodobnie około 62 lata – podejmie jedną z najgorszych decyzji w...

Europejska instytucja małżeństwa, opisywana często jako ostoja tradycji, nie odwołuje się wcale do wzorców tak odległych i trwałych, jak niektórzy sądzą. Przez większość średniowiecza małżeństwo było zupełnie czym innym niż dzisiaj. Nie było też...

O przygotowaniach do wielkiej wojny z zakonem krzyżackim Ludwik Kolankowski pisał: „Szedł więc król Władysław Jagiełło w bój nie tylko bez sprzymierzeńców i posiłków postronnych, ale i otoczony wrogami, skazany wyłącznie i jedynie na siły własne —...

„Bieg życia każdego śmiertelnika liczy się w chwilach, godzinach, dniach, miesiącach, latach, wiekach” – pisał w 725 roku Beda Czcigodny w jednym z najstarszych łacińskich traktatów poświęconych mierzeniu czasu. W innym miejscu wspomniał też o nawet...

Wiosną 879 roku zmarł król Franków zachodnich Ludwik II. Władca pozostawił dwóch niepełnoletnich synów, co doprowadziło do chaosu politycznego nad Loarą. Z sytuacji postanowili skorzystać wikingowie pod wodzą Zygfryda i Gotfryda. Prowadzona przez...

W późnym średniowieczu, za panowania Władysława Jagiełły i jego synów, sporo ponad 90% ludności Polski mieszkało na wsi i utrzymywało się z rolnictwa. Jakie były dochody tych rodzin chłopskich? I czy typowy chłop był w stanie żyć za te pieniądze...

Władysław Jagiełło nie spodziewał się, że zdoła przedłużyć ród, a tym bardziej, że da początek nowej polskiej dynastii. Gdy zawierał trzecie małżeństwo, z arystokratką zbyt posuniętą w latach, by mogła mu zapewnić potomków, przyrzekł nawet, że nigdy...

Piotr Włostowic był najważniejszym urzędnikiem na dworze księcia Bolesława Krzywoustego oraz wykonawcą jego ostatniej woli politycznej. Potężny palatyn popadł jednak w konflikt z pierworodnym synem księcia z dynastii Piastów, Władysławem II...

Czwarte największe imperium w historii średniowiecznej Europy pod względem powierzchni. Tak o połączonym państwie polsko-litewskim pisze profesor Uniwersytetu Oksfordzkiego Peter Turchin. Podaje konkretną jego powierzchnię u schyłku epoki – 1,1 mln...

Książę Henryk IV Probus, co z łaciny na polski tłumaczy się Prawy, wywodzący się z dynastii Piastów, był dzieckiem swej epoki. Jako książę wrocławski wychował się na styku kultur łacińskiej, niemieckiej i polskiej. Jak głosi łaciński napis na...

Nie można sobie wyobrazić dziejów Florencji bez Medyceuszy, bowiem nikt inny nie odcisnął tak bardzo swojego piętna na dziejach tego miasta. Zapewne bez ich mecenatu epoka odrodzenia przebiegałaby inaczej. A na pewno nie powstałoby wiele dzieł...

Ciekawe wnioski na temat podróżowania u schyłku średniowiecza można wyciągnąć z życia i działalności polskich królów w okresie po zawarciu unii z Litwą. Jagiellonowie, panujący nad Wisłą od lat 80. XIV stulecia, praktykowali metodę rządów...