Tokugawa Ieyasu, to jedna z najważniejszych postaci w długiej historii Japonii. Po tym, jak w 1603 roku rozprawił się z przeciwnikami, jego ród dzierżył faktyczne władzę nad krajem kwitnącej wiśni przez ponad ćwierć tysiąclecia. O człowieku, który stał się pierwowzorem bohatera powieści Jamesa Clavella Szogun oraz jego dwóch serialowych adaptacji pisze profesor Kenneth G. Henshall.
Ieyasu urodził się jako Matsudaira Takechiyo w 1543 roku w prowincji Mikawa (część obecnej prefektury Aichi). Jego matka miała wtedy za ledwie 15 lat, a ojciec – pomniejszy wódz Matsudaira Hirotada (1526–1549) – 17.
Reklama
Dzieciństwo i młodość w niewoli
Problemów rodzinie Matsudaira przysparzali sąsiedzi – rody Oda na zachodzie oraz Imagawa na wschodzie. Dla przypieczętowania zawartego w 1547 roku trudnego sojuszu z rodem Imagawa, Hirotada zgodził się wysłać do nich w charakterze zakładnika własnego syna.
Jednak w drodze do bazy Imagawów w Sunpu (Shizuoka) Takechiyo został porwany przez Odów i uwięziony w ich siedzibie w Nagoi. Po śmierci ojca Takechiyo (Ieyasu) w 1549 roku rody Oda i Matsudaira zawarły rozejm, a on sam mógł ponownie przyjąć funkcję zakładnika Imagawów.
Sojusznik Ody Nobunagi
Pozostał u nich do 1560 roku i pozornie zdołał się tam zadomowić. Ożenił się i został ojcem, będąc jeszcze nastolatkiem – podobnie jak przed laty jego ojciec. Brał nawet udział w bitwach, walcząc po stronie rodu Imagawa. W 1560 roku przywódca rodu, Imagawa Yoshimoto, został pokonany i zabity przez Odę Nobunagę w bitwie pod Okehazamą. Takechiyo – znanego odtąd jako Motoyasu – zwolniono z zależności lennej. Został sojusznikiem Nobunagi.
Zabezpieczywszy dzięki temu sojuszowi zachodnią granicę swej rodzinnej posiadłości (Matsudaira), Motoyasu zajął się położoną na wschodzie ziemią Imagawów, stopniowo doprowadzając do przejęcia nad nią władzy w 1568 ro ku. Do tego czasu ponownie zmienił imię, tym razem na Tokugawa Ieyasu.
Reklama
W 1570 ro ku przeniósł swoją siedzibę do dawnej twierdzy Imagawów w Shizuoce, a w ciągu następnej dekady, korzystając z sojuszu z Nobunagą, zdołał powiększyć swoje terytorium. Nobunaga miewał wątpliwości co do jego lojalności, lecz za każdym razem Ieyasu udawało się je rozwiać. W 1579 roku na dowód swojej wierności Ieyasu za mordował własną żonę i naj starszego syna, podejrzewanych o zmowę z wrogami Nobunagi.
Przenosiny do Edo
Niepokoje, które wybuchły po śmierci Nobunagi w 1582 roku, Ieyasu wykorzystał, zajmując tereny Takedów w prowincjach Kai i Shinano (obecnie prefektury Yamanashi i Nagano). Dysponował teraz potężną siłą, z którą musiał się liczyć Hideyoshi, następca Nobunagi.
W 1584 roku Ieyasu zbuntował się przeciw władzy Hideyoshiego, lecz przegrał, a rok później mu siał uznać jego zwierzchność. Po tym wszystkim zawarli oni niepewne przymierze, a w 1590 roku pokonali ród Hōjō w regionie Kantō (…).
Hideyoshi nagrodził Ieyasu ziemią odebraną Hōjō, jednak ponieważ nadal nie był pewny je go lojalności, zobowiązał go do przyjęcia nowego terytorium kosztem dotychczasowego. Ieyasu nie miał innego wyjścia, jak tylko się zgodzić.
Reklama
Jednak za miast zamieszkać w dawnej siedzibie Hōjō w twierdzy Odawara, przeprowadził się do osady rybackiej Edo, położonej bliżej centrum je go terytorium. Ta nieznana wówczas wioska zmieniła się później w jedno z największych miast i głównych centrów gospodarczych na ziemi – Tokio.
Ustanowienie szogunatu Tokugawów
W nadchodzących latach Ieyasu połączył swoje ogromne posiadłości, które objęły niemal całą równinę Kantō. Wzniósł między innymi zamek w Edo, który po późniejszej rozbudowie został przekształcony w pałac cesarski. Wielu daimyō uznało go za suwerena, a Ieyasu poczuł się wystarczająco silny, by złamać słowo dane umierającemu Hideyoshiemu – o zapewnieniu ochrony jego małoletniemu następcy, Hideyoriemu.
Po zwycięstwie pod Sekigaharą w 1600 roku stał się on najpotężniejszym człowiekiem w Japonii. Pozycja Ieyasu została oficjalnie uznana w 1603 roku, kiedy otrzymał on od cesarza Go-Yōzei (panował w l. 1586–1611) tytuł szoguna – nie używany od 1588 roku. Miał wówczas 61 lat. Zwyczajem dawnych cesarzy i szogunów już dwa lata później zrezygnował ze stanowiska na rzecz swoje go syna Hidetady (1579–1632).
Ieyasu nadal jednak sprawował władzę, mimo że Hidetada nie był już dzieckiem. Wcześniejsze formalne ustąpienie z urzędu pozwoliło mu zapewnić władzę swojej rodzinie – podobnie jak późniejsza abdykacja Hidetady w 1623 roku.
Reklama
Hideyori nadal stanowił jednak za grożenie. Jego bazę na zamku w Osa ce udało się Ieyasu zniszczyć w 1615 r. po kilku latach starań. Zaledwie 22-letni Hideyori w obliczu rychłej porażki po pełnił samobójstwo. Jego siedmioletni syn Kunimatsu został stracony przez ścięcie.
Cesarz marionetką szogunów
W tym samym roku Ieyasu wydał zestaw praw umożliwiających kontrolowanie zarówno cesarza, jak i przywódców wojskowych. Mimo że dwór uznał pozycję Ieyasu, a on sam traktował ten gest z szacunkiem, dawał jasno do zrozumienia, że władza dworu ma wyłącznie charakter formalny i symboliczny.
Cesarz został poddany kontroli szoguna, który zastrzegł sobie prawo zatwierdzania wszystkich składanych na dworze wizyt. Rody wojowników były kontrolowane przez poddanie ich życia bardzo drobiazgowym regulacjom. Zakładały one, że:
- nikomu nie wolno zamieszkać w nowej posiadłości ziemskiej;
- wszystkich przestępców należy wypędzić;
- zawarcie małżeństwa przez daimyō wymaga zgody szoguna;
- nie wolno budować nowych zamków, a remonty już istniejących wymagają zgody szoguna;
- należy natychmiast informować o planowanych zmianach oraz tajnych porozumieniach zawiązywanych w sąsiednich posiadłościach;
- w paradach daimyō musi się znaleźć określona liczba służących, stosownie do pozycji daimyō;
- ludziom nie piastującym żadnych stanowisk zabrania się poruszania w palankinach.
Reklama
Sztywne reguły kluczem do utrzymania władzy
Ieyasu be zwątpienia wierzył, że narzucenie sztywnych reguł postępowa nie stanowi klucz do utrzymania władzy. Zmiana była nie pożądana ze względu na jej nie przewidywalność, dlatego stanowiła zagrożenie. Im bardziej zachowanie ludzi stawało się ustalone i określone, tym mniejsze zagrożenie powodowali.
Za postępowanie sprzeczne z regułami groziła na wet kara śmierci. Ieyasu przypisuje się zdefiniowanie „nie stosownego zachowania” – za które samurajom wolno było ukarać łotra obcięciem głowy – jako „działania w sposób różniący się od oczekiwań”.
Rok później, w 1616, Ieyasu zabiła choroba. Po śmierci został on uznany za wcielenie Buddy Uzdrawiającego. Można dyskutować nad tym, jak bardzo udało mu się uzdrowić własny kraj. Nie ma jednak wątpliwości, że przy czynił się do jego zjednoczenia.
Źródło
Tekst stanowi fragment książki Kennetha G. Henshalla pt. Historia Japonii. Jej polska edycja ukazała się w 2024 roku nakładem wydawnictwa Bellona.
Książka, która pozwala zrozumieć dzieje Japonii
