Dane o średniej długości życia w wieku XVIII zaskakują. Czy rzeczywiście sytuacja w Polsce była aż tak dramatyczna? I dlaczego nawet w najbardziej rozwiniętych krajach ludzie żyli średnio niewiele ponad 30 lat?
„Przez wiele wieków wzrost trwania życia ludzkiego był nader powolny” – podkreślają Cezary Kuklo, Juliusz Łukasiewicz i Cecylia Leszczyńska w pracy Historia Polski w liczbach. Polska w Europie.
Reklama
Złe warunki sanitarne, brak nowoczesnej medycyny, niezrozumienie zasad higieny i powszechna w niskich warstwach społecznych bieda w dramatyczny sposób wpływały na średnią długość życia. W największym stopniu statystyki zaburzała jednak ogromna aż do czasów najnowszych śmiertelność niemowląt.
W wieku XVIII na polskich wsiach umierało około 25% wszystkich noworodków, a w największych miastach od 15 do ponad 20%. Zagranicą liczby były podobne.
Średnio 30 lat życia
Ogółem, według wspomnianych demografów, średnia długość życia w Europie pierwszej połowy XVIII wieku wynosiła od 25 do 28 lat, a w drugiej zaczęła się podnosić do nieco ponad 30 lat.
Nie oznacza to oczywiście, że ludzie zwykle dożywali tylko do trzydziestki, albo że w społeczeństwie brakowało osób starszych. Szansa na zgon w niemowlęctwie lub dzieciństwie i na przedwczesną śmierć na skutek choroby była jednak tak duża, że dawała szokująco niską średnią.
Reklama
Przeciętna długość życia w Warszawie w XVIII wieku
Liczby dla poszczególnych krajów są przybliżone i zwykle oparte na badaniach przeprowadzanych w pojedynczych miastach, gminach czy parafiach.
W przypadku Rzeczpospolitej oszacowano długość życia w Warszawie u schyłku XVIII wieku, a także w parafii Bejsce w Świętokrzyskiem na przestrzeni całego stulecia.
W polskiej stolicy ludzie dożywali średnio wieku 26 lat. Na wsi statystyki wyglądały lepiej, ale w przeciwieństwie do danych z reszty Europy przeciętna długość życia spadała, nie zaś rosła. W pierwszej połowie stulecia wynosiła 29,3 lat, a w drugiej już tylko 26,7.
Dla porównania obecnie Polacy dożywają średnio wieku 73,8 lat a Polki 81,7 lat (dane z roku 2018).
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Długość życia w nowożytnej Polsce na tle Europy
Liczby z Polski, choć bardzo fragmentaryczne, zaskakują, jeśli zestawić je z danymi europejskimi. Z materiałów statystycznych wynika, że Polacy żyli niemal najkrócej na kontynencie. Gorzej – i to nieznacznie – było tylko w Rosji.
Poniżej dane w oparciu o książkę Historia Polski w liczbach. Polska w Europie. Statystyki dla poszczególnych krajów uśredniłem, tak by uwzględnić wszystkie wiadomości dla drugiej połowy XVIII stulecia.
Reklama
1. Anglia – 40,2
2. Dania – 37,65
3. Szwecja – 35,7
4. Szwajcaria – 33,3
5. Prusy – 32,6
6. Włochy – 32
7. Węgry – 31
8. Francja – 28,075
9. Hiszpania – 28,1
10. Polska – 26 (Warszawa), 26,7 (wieś)
11. Rosja – 24,2
Reklama
Dlaczego w Anglii ludzie żyli najdłużej?
„Widoczny w tablicy stosunkowo wysoki poziom przeciętnego trwania życia w Anglii mógł pozostawać w związku z rozwojem ekonomicznym i kulturalnym na Wyspach Brytyjskich i postępami w dziedzinie sanitarnej” – podkreślają Cezary Kuklo, Juliusz Łukasiewicz i Cecylia Leszczyńska.
Bardziej zaskakują wysokie lokaty krajów skandynawskich. Ale też fakt, że nawet po sąsiedzku – na przykład na Węgrzech – ludzie żyli dłużej niż w Polsce.
Zalecana ostrożność
Czy jednak podane liczby, oparte na fragmentarycznym i trudnym do interpretacji materiale, precyzyjnie oddają rzeczywistość?
Cezary Kuklo, we własnej (choć o parę lat wcześniejszej) pracy pt. Demografia Polski przedrozbiorowej, sugerował, że faktyczne różnice nie były aż tak znaczące.
Wprawdzie „w chwili przyjścia na świat [polski] chłopiec miał przed sobą przeciętnie 26-27 lat”, a dziewczynka tylko kilka miesięcy dłużej, ale pod tym względem ponoć „nie ustępowaliśmy” Europie jako takiej. Jeśli już – to tylko krajom zachodnim.
Bibliografia
- Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
- Kuklo C., Łukasiewicz J., Leszczyńska C., Historia Polski w liczbach. Polska w Europie, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014.
- Piasecki E., Ludność parafii bejskiej (woj. kieleckie) w świetle ksiąg metrykalnych z XVIII―XX w. Studium demograficzne, Warszawa-Wrocław 1990.
- Trwanie życia w 2018 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2019.
4 komentarze