W stuleciach przed wynalezieniem druku książka stanowiła towar luksusowy, kosztowny i przydatny tylko dla wąskich warstw ludzi wykształconych. Każdy z egzemplarzy wykonywano ręcznie i każdy wymagał dni lub nawet tygodni pracy. Ile książek „produkowano” w średniowieczu? I jak wiele z nich nadal istnieje?
Przełomowe badania na temat produkcji książek w średniowieczu i epoce nowożytnej opublikowali przed dekadą holenderscy historycy Eltjo Buringh i Jan Luiten Van Zanden.
Reklama
Stworzyli oni najszerszą jak dotąd bazę znanych średniowiecznych książek rękopiśmiennych, obejmującą łącznie 17 352 manuskrypty, sporządzone w Europie Zachodniej i Środkowej.
Z innych dostępnych katalogów wynika, że do dzisiaj przetrwało ponad 15 000 datowanych książek rękopiśmiennych z lat 500-1500.
Intrygująca próba
Na tej podstawie, a także w oparciu o dane na temat stopnia zużywania i niszczenia kodeksów oraz fragmentaryczne wiadomości o faktycznej produkcji manuskryptów w poszczególnych stuleciach i regionach, holenderscy historycy podjęli intrygującą próbę wyliczenia rzeczywistej liczby książek, jakie powstały w średniowieczu.
Dane mają oczywiście charakter ogromnie przybliżony. Oddają jednak przynajmniej skalę zjawiska i przynoszą wyobrażanie o tym, jak rzadkie było pismo przez większość epoki średniowiecznej.
Reklama
Rzeczywiście ciemne wieki (VI-VII w.)
U zarania średniowiecza (lata 500-600) zdecydowana większość produkcji książek w Europie Zachodniej (75%) koncentrowała się w Italii. Reszta przypadała na Iberię i Galię.
Łącznie w całym VI wieku powstało około 13 500 manuskryptów. Tylko 135 egzemplarzy na rok.
W wieku VII – uważanym za najciemniejszy w całym średniowieczu – było nawet gorzej. Powstało łącznie 10 500 manuskryptów. Ponad dwukrotnie zmniejszyła się produkcja książek w Italii, rosła natomiast na obszarze obecnej Francji, Hiszpanii i Wysp Brytyjskich.
Karolińskie odrodzenie (VIII-IX w.)
Wiek VIII przyniósł znaczącą odmianę sytuacji, a IX – już prawdziwą rewolucję kulturową.
Reklama
W latach 700-800 powstało 43 500 manuskryptów, z czego aż 36% na obszarze obecnej Francji.
Od 800 do 900 roku, na skutek postępu edukacyjnego, jaki przyniosła epoka Karolingów, książek wyprodukowano już ponad 200 000, z czego 66% na obszarze podzielonego imperium Franków – a więc w obecnej Francji i Niemczech.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Regres w środku średniowiecza (XI-XII w.)
Wiek X, nam kojarzący się z postępem cywilizacyjnym i wejściem Polski w granice łacińskiej Europy, w dziedzinie piśmiennictwa stanowił okres regresu. Produkcja książek spadła do 135 000 w skali całego stulecia.
Najbardziej pikowała we Francji (spadek o ponad 80%!), a rosła tylko na Półwyspie Iberyjskim (o 120%).
Dopiero w stuleciu XI produkcja książek wróciła do poziomu z czasów imperium karolińskiego. W latach 1000-1100 w Europie Zachodniej i Środkowej powstało łącznie 210 000 manuskryptów.
Renesans dwunastego stulecia (XII-XIII w.)
Prawdziwy wzrost znaczenia i dostępności książek przypadł na kolejne stulecia. W wieku XII wyprodukowano 770 000 manuskryptów, a w XIII już 1 750 000.
Reklama
Na czoło znów wysunęła się Francja (29% wszystkich książek). Wyraźnie zaczęła też rosnąć dotąd mizerna produkcja manuskryptów w Europie Środkowej.
Produkcja masowa? (XIV-XV w.)
W wieku XIV książek powstało łącznie 2 750 000. Notowano też wyraźne przesunięcie ośrodków kultury na wschód, zwłaszcza do przeżywających okres największego rozkwitu Czech i na Węgry.
W Europie Środkowej produkowano już więcej książek (302 000) niż w Niemczech w dzisiejszych granicach (294 000).
Ostatnie stulecie epoki ponownie przyniosło niemalże podwojenie liczby nowych egzemplarzy rękopiśmiennych książek. Mimo że do użytku wszedł druk, w latach 1400-1500 powstało łącznie 5 milionów manuskryptów. Średnio 50 000 w każdym roku.
<strong>Przeczytaj też:</strong> Czego dzieci uczyły się w szkole w czasach Karola Wielkiego?Ile łącznie powstało książek?
Zgodnie z wyliczeniami Eltjo Buringha i Jana Luitena Van Zanden w całym średniowieczu stworzono około 11 milionów egzemplarzy rękopiśmiennych książek. 99,9% z nich bezpowrotnie przepadło.
Z całej średniowiecznej produkcji manuskryptów aż 71% przypadło na ostatnie dwa z dziesięciu stuleci (lata 1300-1500). Zaledwie 2% na dwa pierwsze (lata 500-700).
Reklama
Bibliografia
- Buringh Eltjo, Van Zanden Jan Luiten, Charting the „Rise of the West”: Manuscripts and Printed Books in Europe, a Long-Term Perspective from the Sixth through Eighteenth Centuries, „The Journal of Economic History”, t. 69, (2009).
