Sukcesy militarne Berlina i Wiednia odniesione w 1915 roku stworzyły w Europie Środkowej i Wschodniej nową sytuację polityczną. Najbardziej udana ofensywa pierwszej wojny światowej sprawiła, że niemal wszystkie ziemie dawnej Rzeczypospolitej znalazły się pod okupacją mocarstw centralnych. To wówczas zaczęto kreować i sprawdzać w praktyce wizję niemieckiego systemu imperialnego na wschodzie. Miał on położyć podwaliny pod przyszły porządek rzeczy na kontynencie. Taki, który na szczęście nigdy się nie ziścił.
W okupowanej Kongresówce siedzibą sektora zajętego przez Niemcy była Warszawa, gdzie na czele Generalnego Gubernatorstwa stanął gen. Hans von Beseler (w Lublinie rezydował jego austro-węgierski odpowiednik).
Reklama
Natomiast ziemie litewskie i białoruskie dawnej Rzeczypospolitej (w tym część Podlasia) dostały się pod okupacyjny zarząd niemieckiego dowództwa wojskowego na wschodzie (Ober-Ost). Jego siedzibą było Kowno. W ten sposób powstała „wojskowa kolonia”, na której czele formalnie stał Paul von Hindenburg (jako dowódca Ober-Ost), ale tak naprawdę bezpośrednio zarządzał nią Erich Ludendorff – [przyszły generalny kwatermistrz oraz autor złowieszczego traktatu Wojna totalna].
Wojskowa okupacja wschodu
W odróżnieniu od warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa polityka okupacyjna realizowana przez Ober-Ost pozbawiona była jakiejkolwiek cywilnej, politycznej kontroli ze strony najwyższych władz Rzeszy Niemieckiej. Ani kanclerz Rzeszy, ani rząd pruski nie miał tutaj nic do powiedzenia. Rządzili (…) [wpływowi wojskowi], a właściwie jeden z nich – Ludendorff.
Urzędujący w Warszawie generał Beseler w swojej prywatnej korespondencji zżymał się, że dowództwo Ober-Ost realizując własny model polityki okupacyjnej udowadnia, że stojący na jej czele Hindenburg i Ludendorff charakteryzują się „mentalnością kadeta”.
Warszawski generał gubernator nawiązywał w ten sposób do bezwzględnej eksploatacji gospodarczej (jej częścią był na przykład masowy wyrąb Puszczy Białowieskiej) oraz idącą z nią w parze systemem reglamentacji i restrykcji odnoszących się do niemal wszystkich aspektów życia codziennego ludzi żyjących pod zarządem Ober-Ost. Kontrolowano wszystko, począwszy od produkcji rolnej i drzewnej po ilość rowerów na gospodarstwo.
Reklama
„Klasyczna polityka imperialna”
Ludendorff prowadził na zarządzanym przez siebie terenie klasyczną politykę imperialną w myśl zasady „dziel i rządź”. Jej wyrazem była polityka szkolna prowadzona na obszarze okupacji Ober-Ost, która polegała na faworyzowaniu przez niemieckie władze okupacyjne rozwoju szkolnictwa litewskiego i białoruskie oraz nakładaniu w tym samym czasie restrykcji na szkolnictwo polskie.
Podejmując takie kroki Ludendorff miał świadomość, że najpoważniejszym zagrożeniem dla trwałości niemieckich wpływów na obszarach zarządzanych przez Ober-Ost jest żywotność i atrakcyjność polskiej kultury na ziemiach litewsko-białoruskich dawnej Rzeczypospolitej. Był przekonany, że „mieszana narodowościowo ludność sama z siebie nie tworzy żadnej kultury. Pozostawiona sama sobie, ulega polskości”.
„Niemiecka praca kulturalna na wschodzie”
Ludendorff jako faktyczny kierownik niemieckiej polityki okupacyjnej na obszarze podległym Ober-Ost traktował swoją pracę jako istotny element tego, co wśród niemieckich elit politycznych oraz intelektualnych nazywano na początku dwudziestego wieku „niemiecką pracą kulturową na Wschodzie” (deutsche Kulturarbeit im Osten).
Bardzo wymowne w tym kontekście było zanotowane przez Ludendorff a wspomnienie swoich pierwszych wrażeń po przybyciu jesienią 1915 roku do Kowna – siedziby administracji okupacyjnej Ober-Ost:
Reklama
Po drugiej stronie Niemna stała wieża dawnego zamku zakonu niemieckiego [krzyżackiego] jako znak niemieckiej pracy kulturowej na Wschodzie. […] Przemożne historyczne wrażenia obudziły się we mnie. Byłem zdecydowany podjąć na nowo na okupowanym obszarze pracę kulturową, którą przez wiele stuleci prowadzili Niemcy na tych obszarach.
Według Ludendorffa „praca cywilizacyjna” wykonywana przez administrację okupacyjną Ober-Ost „była z korzyścią dla armii, dla Niemiec, jak również dla kraju [okupowanego] oraz jego mieszkańców”.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Dalekosiężne plany Niemców
Należy się zgodzić ze współczesnym badaczem historii Niemiec w okresie wielkiej wojny, że „Ober-Ost był obszarem testowym dla nowej formy jeszcze bardziej totalnej mobilizacji. To tutaj przyszły pierwszy generalny kwatermistrz [Ludendorff ] rozwijał i wcielał w życie swoją ideę centralizowanego wysiłku wojennego zarządzanego na rozkaz”.
Niemiecka „wojskowa kolonia” pod zarządem „straszliwych Dioskurów” [jak nazywano środowisko wojskowych trzęsących armią pruską] miała być również koniecznym warunkiem wstępnym dla zbudowania w Europie Środkowej i Wschodniej nowego układu politycznego (i kulturowego).
Polegał on na stworzeniu wokół Rzeszy Niemieckiej wianuszka państw zależnych w postaci „niepodległej” Litwy, Ukrainy oraz Polski (ograniczonej terytorialnie do Kongresówki i pomniejszonej o „pas graniczny” przeznaczony do aneksji przez Niemcy oraz o Chełmszczyznę dla Ukrainy).
Planowano również bezpośrednie wcielenie do Rzeszy Niemieckiej Kurlandii (obszar dzisiejszej Łotwy i Estonii). Dominację polityczną i wojskową Berlina miała wspierać i utrwalać kulturowa dominacja Niemiec na tych terenach.
Reklama
Nowy kod kulturowy dla całej Europy Środkowej i w dalszej perspektywie dla Europy Wschodniej miała zapewnić niemiecka filozofia idealistyczna.
Przewidywały to założenia imperialnej strategii ogłoszonej już w 1915 roku przez Friedricha Naumanna w jego słynnej książce Mitteleuropa. Najpierw jednak musiała zostać pokonana Rosja, [a mocarstwa zachodnie należało przymusić do korzystnego dla Niemiec pokoju. Tylko pierwszy z tych celów udało się uskutecznić].
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment wstępu profesora Grzegorza Kucharczyka do polskiego wydania Wojny totalnej Ericha Ludendorffa. Ukazało się ono nakładem wydawnictwa Bellona w 2022 roku.
Tytuł, lead oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce korektorskiej.
Złowieszcza książka, która pomaga zrozumieć niemieckie wojny XX stulecia
