Latem 1799 roku, w trakcie kampanii egipskiej Napoleona, zapadła decyzja o rozbudowie jednego z wielu fortów, jakie Francuzi zajęli lub wznieśli w delcie Nilu. Fortyfikacje znajdowały się nieopodal portowego miasta Raszid, przez okupantów nazywanego Rosettą. Prace wymagały wyburzenia murów liczących przynajmniej setki lat. Podczas rozbiórki jeden z żołnierzy, porucznik Pierre-François Bouchard, dostrzegł fragment ściany inny od całej reszty. Od razu zrozumiał, że ma do czynienia z czymś niezwykłym.
Fort Julien powstał z wykorzystaniem umocnień z czasów Mameluków, a więc władców późnośredniowiecznego Egiptu. Płyta, na jaką Bouchard natrafił w ciągu muru wyglądała jednak na znacznie starszą. Odróżniała się też formą od prostych bloków kamiennych, jakie jej towarzyszyły.
Reklama
Widać było na niej długi tekst, zapisany w trzech różnych alfabetach, w tym starożytnymi hieroglifami – tajemniczym pismem faraonów, które w wieku XVIII było całkowicie zapomniane, niezrozumiałe i wymykało się naukowym interpretacjom.
Artefakt odkryto 15 lipca 1799 roku. Bouchard z ekscytacją doniósł o znalezisku swoim przełożonym, w tym generałowi Bonapartemu. Wieści szybko przekazano też do świeżo powołanego Instytutu Egipskiego, który miał zajmować się „upowszechnianiem postępu i propagowaniem oświecenia”, ale też badaniem lokalnej historii.
Waga znaleziska. Dlaczego kamień z Rosetty jest wyjątkowy?
Już raport przygotowany 19 lipca przez inżyniera wojskowego Michela Lancreta słusznie sugerował, że na płycie znajdują się nie trzy odmienne napisy, ale jeden tekst w różnych językach.
Pierwsze dwa bloki znaków nie dawały nadziei na szybkie odczytanie. Na samej górze widnieją starożytne hieroglify, a pośrodku tekst zapisany demotyką – językiem i alfabetem używanym nad Nilem głównie w epoce cesarstwa rzymskiego. Także to był skrypt niezrozumiały dla nowożytnych badaczy.
Reklama
Na dole płyty umieszczono jednak jeszcze grecką wersję inskrypcji. Tę zaś bez większego trudu mogli odczytać francuscy uczeni.
Nazwa i wygląd kamienia z Rosetty
Znalezisko Boucharda nazwano kamieniem z Rosetty, w nawiązaniu do miejsca, w którym nastąpiło odkrycie. Jest to nierówna bazaltowa płyta, która pierwotnie stanowiła fragment znacznie większej steli, ozdobnej płyty z oficjalną inskrypcją.
Artefakt jest wysoki na ponad metr i szeroki na 75 centymetrów, ma więc wymiary, jakie można porównać do średniej wielkości telewizora. Waga jest jednak sporo większa: to przeszło trzy czwarte tony.
Odczytanie kamienia z Rosetty. Przełom w egiptologii
Już w roku 1801, na mocy traktatu aleksandryjskiego, kończącego walki francusko-angielskie w Egipcie, kamień z Rosetty przeszedł na własność władz brytyjskich. Od 1802 roku jest eksponowany w Muzeum Brytyjskim i obecnie uchodzi za jeden z najcenniejszych obiektów w posiadaniu tej instytucji.
Reklama
Zawarty na nim tekst grecki odczytano bez większego trudu już w roku 1802. Dzięki porównaniu treści, a zwłaszcza zapisu imion własnych, szybko zdekodowana została także demotyka. Największe trudności wiązały się z odczytem hieroglifów.
Anglik Thomas Young w roku 1814 zdołał przełożyć imię faraona Ptolemeusza, oddane na steli, oraz wskazać podobieństwa między hieroglifami a demotyką. Temat podjął następnie Francuz Jean-François Champollion.
Przełom nastąpił w roku 1822, gdy filolog doszedł do przekonania, że hieroglify nie były symbolami, ale zapisem fonetycznym języka. Gdy wreszcie odtworzył układ alfabetu starożytnych Egipcjan, podobno zemdlał z wrażenia.
Pracę kontynuowały kolejne pokolenia badaczy. Kamień z Rosetty przyniósł przełom w egiptologii, którego znaczenie jest wprost nie do przecenienia. Właśnie dzięki niemu wreszcie można było poznać tajniki starożytnej cywilizacji, wcześniej niemal zupełnie nieodgadnione.
Kapłański dekret. Co zawiera tekst kamienia z Rosetty?
Twórcy steli, którą dzisiaj nazywamy kamieniem z Rosetty nie mogli się spodziewać, że odegra ona kiedyś tak ważną rolę. Płyta nie była pierwotnie nawet unikatem.
Wykonano ją w roku 196 p.n.e., by w pierwszą rocznicę objęcia tronu ogłosić boski kult 13-letniego faraona Ptolemeusza V. Kapłani zapewniali w tekście, że władca jest dobry, pobożny i że wiernie oddaje się nakazanym ceremoniom religijnym. Inskrypcja miała zostać rozgłoszona w całym państwie. W tym celu wykonano wiele jej kopii.
Kamień z Rosetty, w swojej najstarszej formie znacznie większy i bardziej okazały, zapewne został wyeksponowany w świątyni, być może w Sais. Dopiero, gdy pod naporem chrześcijaństwa zaczęto tępić staroegipskie kulty, a ich ośrodki uległy zniszczeniu, tablicę usunięto i wykorzystano jako budulec w pobliskiej miejscowości.
Inne egzemplarze tej samej inskrypcji również były niszczone, usuwane, przerabiane. Nie wszystkie jednak zatracono bezpowrotnie. Dzisiaj znane są jeszcze trzy kamienne płyty zawierające ten sam tekst kapłańskiego dekretu ze 196 roku. Po części są nawet lepiej zachowane od kamienia z Rosetty, ale żaden nie wywarł porównywalnego wpływu na dzieje egiptologii.
Reklama
Tajemnice hieroglifów
Bibliografia
- Parkinson Richard B., The Rosetta Stone. British Museum objects in focus. British Museum Press 2005.
- Parkinson Richard B., Diffie W., Simpson R.S., Cracking Codes: the Rosetta Stone and decipherment, University of California Press 1999.
- Stela EA2. The Rosetta Stone, The British Museum.
