O Kijowie pisano, że to miasto świątyń i chwały, nawet Druga Jerozolima. Okres prosperity stołecznego grodu Rusi okazał się jednak bardzo krótki. Jeszcze na początku XI stulecia chrześcijańscy kronikarze zachwycali się tym cudem wschodu. W połowie wieku XII dawny Kijów był już jednak tylko wspomnieniem. Oto jak pisze o jego losach brytyjska historyczna Anna Reid na kartach książki Pogranicze.
Dni chwały Rusi Kijowskiej miały potrwać dosyć krótko. W 1054 roku, na łożu śmierci, Jarosław apelował do swoich dzieci, by „kochały się nawzajem”, ponieważ „jeśli zapamiętacie się w zazdrości i sporach, jeśli będziecie kłócić się między sobą, wówczas wytracicie samych siebie, a kraj swoich przodków przywiedziecie do ruiny (…)”.
Reklama
Niestety potomstwo Jarosława nie posłuchało jego przestróg, wobec czego całe imperium rozpadło się na liczne księstwa, toczące między sobą spory i wojny: Kijów, Czernihów i Księstwo Turowskie na południu; Ruś Halicką i Wołyńską na zachodzie; Nowogród, Połock i Smoleńsk na północy; Ruś Włodzimiersko-Suzdalską, Riazań i Księstwo Twerskie nad Wołgą.
Sam Kijów zaś choć formalnie miał sprawować zwierzchnictwo nad obszarem dawnej Rusi Kijowskiej, to stał się jedynie księstwem, które w ciągu kolejnych stu lat istnienia miało mieć aż dwudziestu czterech władców.
Dwunastowieczny epos Słowo o pułku Igora odzwierciedlał smutny stan kraju w owym czasie:
Bo rzekł bratu brat: „To moje — i to moje”,
A o małem powiada, że wielkie.
Sami sobie na zgubę, niedolę
Wykuwali waśń i rozterkę.
Tak pohańców sprowadzili na pole…
Najazd ze wschodu
Kulminacją postępującego rozkładu państwa był w XII stuleciu najazd Mongołów. Te pochodzące z północno-zachodniego pogranicza Chin, doskonale zorganizowane plemiona wojowniczych nomadów podbiły już wcześniej południową Syberię, środkową Azję oraz Iran.
Reklama
W 1237 roku wielka armia pod przywództwem Batu-chana, wnuka samego Czyngis-chana, przeszła przez Ural i wkroczyła na Ruś tak szybko jak — by użyć porównania pewnego arabskiego kronikarza, który był świadkiem podobnego najazdu w innej części świata — „ciemność nadciągająca wraz z czarną chmurą”.
Poprzysiągłszy, że „przywiąże Kijów do ogona swojego konia”, Batu-chan zajął miasto w 1240 roku, po długim oblężeniu i zaciekłych walkach ulicznych. Następnie rozkazał spalić niemal wszystkie kijowskie świątynie (z około czterystu ocalała zaledwie garstka), a otaczające miasto ziemne umocnienia z trzema Wielkimi Bramami zniszczyć.
Początek długiego kryzysu
Kiedy armia Mongołów dwa lata później opuściła wreszcie Kijów, zostawiając go w opłakanym stanie, dla miasta rozpoczął się długi okres głębokiego kryzysu.
Handel wzdłuż Dniepru mocno podupadł po okresie krucjat, które doprowadziły do otwarcia nowych szlaków handlowych ze świata chrześcijańskiego wprost na wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego.
Reklama
W 1299 roku Kijów utracił również znaczenie jako ośrodek religijny, ponieważ ówczesny metropolita ruski, czyli zwierzchnik całego Kościoła prawosławnego na Rusi, postanowił przenieść swoją stolicę do Włodzimierza (skąd po następnych kilku dziesięcioleciach została ona przeniesiona do Moskwy).
Stagnacja, bieda, ruina
Bezustannie nękane przez najazdy Tatarów krymskich miasto skurczyło się do trzech luźno ze sobą połączonych osad: Wysokiego Miasta skupionego wokół soboru Sofijskiego i dawnej Złotej Bramy, Ławry Peczerskiej — klasztoru wzniesionego na przeciwległych wzgórzach — oraz Padołu, dawnej dzielnicy targowej rozciągającej się na podmokłych terenach nadrzecznych.
Przez kolejne pięćset lat Kijów popadał w coraz większą stagnację i ruinę, stając się powoli zapomnianą prowincją wielkiego świata. Pewien Wenecjanin odwiedzający miasto w latach siedem dziesiątych XV wieku opisywał je jako „proste i ubogie”.
Caryca Katarzyna Wielka, przejeżdżająca tamtędy w drodze na Krym w 1787 roku, z trudem mogła uwierzyć, że to był ów Kijów — Miasto Chwały, Nowa Jerozolima. „Odkąd tu przybyłam — narzekała — rozglądam się wokół w poszukiwaniu miasta, ale jak dotąd znalazłam jedynie dwie fortece i jakieś leżące na uboczu osady ludzkie”.
Reklama
Nawet jeszcze w pierwszych latach XIX wieku odwiedzający Kijów uskarżali się na wyłożone drewnianą kostką ulice, tłumy kalekich żebraków, częste powodzie i pożary, brak porządnych murowanych zabudowań i ohydną wodę do picia — była ona ponoć tak niedobra, że nawet konie nie chciały jej tknąć.
Miasto zaczęło powoli odżywać dopiero w połowie tegoż stulecia, wraz z nadejściem ery kolei i rozkwitem handlu cukrem.
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment książki Anny Reid pt. Pogranicze. Podróż przez historię Ukrainy 988-2022. Ukazała się ona w 2023 roku nakładem Wydawnictwa Literackiego.
