Starożytni Rzymianie mieli jasno sprecyzowane zdanie na temat podziału ról w społeczeństwie. Zgodnie z patriarchalnymi zasadami, mężczyźni rządzili krajem oraz decydowali o życiu swych rodzin. W praktyce jednak sytuacja wcale nie prezentowała się tak jednoznacznie. O tym, jak wyglądał los rzymskich kobiet w czasach republiki pisze Thomas R. Martin w książce pt. Starożytny Rzym. Od Romulusa do Justyniana.
Rzymskie społeczeństwo oczekiwało, że kobiety dorosną szybko i przejmą ważne obowiązki w rodzinie. Tullia (79–45 p.n.e.), córka słynnego polityka i mówcy Cycerona, była zaręczona w wieku lat dwunastu, zamężna mając szesnaście lat, a wdową została w wieku lat dwudziestu dwóch.
Reklama
Obowiązki bogatych żon
Kobiety bogate miały obowiązek zarządzania majątkiem ich rodzin, w tym niewolnikami. Żony pilnowały karmienia niemowlaków przez mamki i towarzyszyły mężom na przyjęciach, które były ważnym elementem budowania związków między rodzinami.
Kobiety i mężczyźni mogli kontrolować własność, więc umowy przedmałżeńskie były częstym sposobem zapewniania praw obu partnerów w małżeństwie. Rozwód był prawnie prostą kwestią. Ojcowie zazwyczaj zachowywali prawo do opieki nad dziećmi po rozwiązaniu małżeństwa, co było odbiciem tradycyjnej rzymskiej „władzy ojca”.
Wiele żon utrzymywało specjalne księgi rachunkowe, by śledzić wydatki i dochody na rzecz ich majątku, oddzielnie od majątku ich mężów. Na podstawie odkryć archeologicznych wiemy, że pod koniec republiki niektóre kobiety były właścicielkami znacznych przedsiębiorstw, na przykład cegielni.
Przykład Korneli
Wpływ matek na kształtowanie postawy moralnej dzieci był szczególnie ceniony w rzymskim społeczeństwie i stanowił ważny element w katalogu kobiecych wartości. Kornelia, bogata członkini wyższej klasy, w II wieku p.n.e. zdobyła sobie ogromny szacunek za osiągnięcia zarówno w zarządzaniu majątkiem rodziny, jak i w rodzeniu i wychowaniu wielu swoich dzieci (Cyceron, Brutus, 104, 211).
Reklama
Kiedy zmarł jej szanowany mąż, Kornelia odmówiła małżeństwa z królem Egiptu, przedkładając ponad to zarządzanie majątkiem rodzinnym oraz edukację córki i dwóch synów. Jej pozostałe dziewięcioro dzieci zmarło, jednak liczba dwanaściorga, które urodziła, daje nam pojęcie o płodności wymaganej od rzymskich żon, by zapewnić przetrwanie linii ich mężów.
Kornelia stała się dobrze znana dzięki przyjęciom dla ważnych ludzi i dzięki swej wysublimowanej korespondencji, cenionej wśród klas wyższych, która przetrwała długo po jej śmierci, bo czytano ją nadal nawet niemal sto lat później. Jej synowie, Tyberiusz i Gajusz Grakchowie, wyrośli na najbardziej wpływowych – acz kontrowersyjnych – liderów politycznych i reformatorów późnej republiki.
Los biednych Rzymianek
Biedne kobiety nie tylko wychowywały dzieci, lecz także pracowały ciężko na swoje utrzymanie. Było dla nich dostępnych mniej zawodów niż dla mężczyzn. Zazwyczaj musiały zadowolić się pracą na małych straganach przy sprzedaży produktów rzemieślniczych i żywności.
Nawet jeśli były członkiniami rodzin rzemieślniczych, głównej formy produkcji w rzymskiej ekonomii, kobiety nie uczestniczyły w wytwarzaniu dóbr, mogły je tylko sprzedawać. Mężczyźni pracowali z surowcami i wykańczali produkty.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Te kobiety, które spotkało największe nieszczęście lub też pochodziły z najbiedniejszych rodzin, kończyły jako prostytutki. Prostytucja była legalna, jednak kobiety i mężczyźni, którzy się z niej utrzymywali, byli uznawani za pozbawionych społecznej pozycji. Prostytutki nosiły męskie ubranie, togę, by zaznaczyć swój brak tradycyjnej czystości, którą wiązano z legendarnymi rzymskimi bohaterkami, takimi jak Lukrecja.
Polityczne wpływy kobiet
Kobiety nie mogły głosować w rzymskich wyborach ani też piastować stanowisk rządowych, jednak mogły wywierać niebezpośrednie wpływy polityczne poprzez wyrażanie swoich poglądów ustami męskich krewnych, którzy takie rządowe stanowiska posiadali.
Reklama
Marek Porcjusz Katon Starszy, słynny senator i autor (234–149 p.n.e.), tak oto półżartem opisał wpływ kobiet na ich męskich krewnych: „Wszyscy ludzie rządzą kobietami, my rządzimy wszystkimi ludźmi, a nasze żony rządzą nami” (Plutarch, Żywot Katona Starszego, 8).
Bardzo rzadko, w okresie późnej republiki, rzymskie kobiety demonstrowały publicznie, by wpłynąć na politykę rządową. Demonstracje, o których słyszymy w źródłach, miały miejsce z udziałem bogatych kobiet, protestujących wobec ograniczeń ich fortun i możliwości obnoszenia się ze swoją pozycją.
Na przykład w 215 roku p.n.e., u szczytu kryzysu finansowego podczas wojny, przegłosowano prawo zakazujące kobietom posiadania więcej niż pół uncji złota, noszenia publicznie wielokolorowych ubrań czy wyjazdów w powozach zaprzężonych w konie na odległość jednej mili od Rzymu i do innych rzymskich miast – chyba że udawały się tam na obchody świąt religijnych.
Prawo to wynikało z niezadowolenia mężczyzn z faktu, że zamożne kobiety miały pod swoją kontrolą spore majątki w momencie, gdy państwo znajdowało się w potrzebie, mimo że dwa lata wcześniej Senat nakazał kobietom wesprzeć wysiłek wojenny.
Reklama
W 195 roku p.n.e., po wojnie, kobiety dotknięte tym prawem urządziły dwie duże demonstracje przeciwko tym ograniczeniom. Wyszły na ulice, by wyrazić swoje żądania wobec wszystkich mężczyzn, jakich spotkały, i oblegały drzwi domów dwóch politycznych przywódców, którzy blokowali odwołanie prawa.
Prawo zostało odwołane (Liwiusz, 34.1–8). Ten dramatyczny wyjątek od zwykle bardzo ograniczonego zachowania publicznego rzymskich kobiet podkreśla fakt, że kobiety wpływały na rzymski rząd głównie przez oddziaływanie na mężczyzn, którzy kontrolowali politykę.
Źródło
Tekst stanowi fragment książki Thomasa R. Martina pt. Starożytny Rzym. Od Romulusa do Justyniana. Jej nowe, polskie wydanie ukazało się w 2022 nakładem Wydawnictwa Poznańskiego.
Historia wzrostu i upadku starożytnego Rzymu
Ilustracja tytułowa: Rzymski fresk przedstawiający kobiety i mężczyznę pracujących przy farbowaniu sukna (domena publiczna).
