Gdy upadało starożytne Cesarstwo Rzymskie na zachodzie, piramidy w Gizie, z wielką piramidą Cheopsa na czele, miały już jakieś 3000 lat. W średniowiecznej Europie niewielu było ludzi, którzy je widzieli lub o nich słyszeli. Fascynacja niezwykłymi konstrukcjami z odległej starożytności nigdy jednak nie wygasła zupełnie. A przyjęte i ugruntowane wyobrażenia wpływały nawet na uczonych oraz podróżników, którym było dane zobaczyć ostatni z antycznych cudów świata.
Od czasów antyku aż do epoki nowożytnej żaden autor z krajów na północ od Morza Śródziemnego nie podjął próby wytłumaczenia i dokładnego opisania okoliczności, w jakich zbudowano piramidy w Gizie, w tym największą piramidę Cheopsa.
Reklama
Jak wyjaśnia John Romer na kartach książki The Great Pyramid. Ancient Egypt Revisited wspaniałe starożytne konstrukcje wprawdzie budziły zachwyt, ale raczej jako symbol przedwiecznej wiedzy dalekich krain, niż realny obiekt, wzniesiony ręką człowieka w określonych warunkach.
Skarbnica wiedzy. Średniowieczne wyjaśnienia funkcji piramid
Podobnie na piramidę Cheopsa i towarzyszące jej niższe ostrosłupy spoglądali także mieszkańcy średniowiecznego Egiptu. O tym, jak niewiele wiedziano o pierwotnej funkcji niezwykłych brył dobrze świadczy opowieść arabskiego geografa al-Masudiego z X wieku.
Autor przekonywał, że piramidy wzniesiono po tym, jak król Egiptu, noszący rzekomo imię Surid Ben Shaluk, miał proroczy sen, przepowiadający nadejście wielkiego potopu.
Aby uchronić przed zniszczeniem dowody własnych osiągnięć, szczątki swych przodków oraz osiągnięcia egipskiej cywilizacji, kazał je wszystkie zapieczętować w piramidach. Potężne konstrukcje były, zgodnie z takim wykładem, dosłownym skarbcem wynalazków i uczonej wiedzy, przeznaczonym dla przyszłych pokoleń.
Reklama
Piramida czyli spichlerz? Europejska opowieść o cudach starożytnej architektury
W Europie funkcjonowała inna, prostsza opowieść. Zgodnie z nią piramidy były po prostu wielkimi spichlerzami, wzniesionymi przez biblijnego Józefa w ramach jego niewolniczej służby na dworze faraonów.
Nie wiadomo kto jako pierwszy zaproponował takie rozwiązanie antycznej zagadki. Niektórzy sugerują, że mit zrodził się wśród żydowskiej diaspory w Aleksandrii. Pierwsze zachowane pisemne wzmianki, w których piramidy nazywano spichlerzami Józefa wyszły jednak spod ręki chrześcijańskich pielgrzymów, przybywających z dalszych krajów.
Już w IV wieku niejaka Egeria, pochodząca z zachodniej części chrześcijańskiego świata, pisała, że w rejonie między Memfis a dzisiejszym Kairem było jej dane oglądać „wiele piramid, które Józef zbudował, by przechowywać ziarno”.
Intrygująca mozaika z Wenecji
Legenda stała się tak popularna, że w XIII wieku na jednej z kopuł bazyliki świętego Marka w Wenecji umieszczono mozaikę przedstawiającą właśnie piramidy w Gizie, jako spichlerze.
Reklama
Dzieło jest interesujące, bo piramidy wyglądają na nim… zupełnie nie tak, jak powinny. Przede wszystkim są bardzo niewielkie: osiągają wysokość ledwie dwa razy wyższą niż ludzie ładujący do nich zboże. Poza tym są też bardziej strome niż należałoby oczekiwać. Zwłaszcza ten drugi motyw okazał się imponująco trwały.
Twórca mozaiki oczywiście raczej nie oglądał piramid. Także inni artyści z późnego średniowiecza i wczesnej epoki nowożytnej – rysujący i opisujący piramidy z oddali – błędnie wyobrażali sobie ich kształt. Z reguły nadawali im formy niesamowicie strome i strzeliste.
Tak zrobił Anthanasius Kircher, nazywany niekiedy ojcem egiptologii, na kartach XVII-wiecznego traktatu Sphinx Mystagoga. Co jednak ważniejsze, tak samo piramidy rysowali też ludzie, którzy… fatycznie je widzieli.
Wyobrażenia ważniejsze od faktów
Jak wyjaśnia Mark Lehner, autor książki The Complete Pyramids, nie chodziło o to, że kilkaset lat temu piramidy w Gizie wyglądały zupełnie inaczej niż dzisiaj. Po prostu wyobrażenia brały górę nad faktami, nawet gdy jedne konfrontowano z drugimi.
Reklama
Podróżnicy przystępowali zwykle do przelewania swoich doświadczeń na papier dopiero po powrocie do domów, wiele miesięcy po fakcie. I wtedy, gdy pamięć była już dość zamazana, ukazywali piramidy w sposób zgodny z tym do czego byli nawykli – a więc z architekturą, od której roiło się w Europie. W efekcie grobowce faraonów otrzymywały formę bliższą strzelistym wieżom katedr, albo klasycznym obeliskom.
Zjawisko nie było nawet żadnym ewenementem. Zainteresowanych odsyłam chociażby do historii najstarszej panoramy Krakowa malowanej z natury.
Bibliografia
- Lehner M., The Complete Pyramids, Thames&Hudson 2008.
- Romer J., The Great Pyramid. Ancient Egypt Revisited, Cambridge University Press 2007.
- Romer J., Romer E., The seven wonders of the world. A history of the modern imagination, Barnes&Noble 2005.
