W 221 roku p.n.e. dobiegła końca epoka Siedmiu Walczących Królestw – ponad 200-letni okres konfliktów między państwami z obszaru dzisiejszych Chin. Zwycięzcą okazał się król Qin imieniem Zheng. Po podbiciu kraju Czu przybrał on nowy tytuł i ogłosił wielki program reform. Tak zaczęła się historia starożytnego cesarstwa Chin, które w zmiennych formach i pod kierunkiem kolejnych dynastii miało istnieć przez przeszło 2000 lat.
Zwycięski król Zheng nazwał się Pierwszym Cesarzem (dosłownie Dostojnym Władcą) z dynastii Qin, co po chińsku brzmi Qin Szihuangdi. Od tego momentu wszyscy kolejni władcy Chin, aż do 1911 roku naszej ery, mieli nosić tytuł Cesarza (di) zamiast Króla (wang).
Reklama
Pierwszy Cesarz i jego współpracownicy są prawdziwymi twórcami państwa chińskiego, biorącego skądinąd swą zachodnią nazwę od królestwa Qin, które dokonało dzieła zjednoczenia. Stolicą imperium została dotychczasowa stolica Qin, miasto Xianyang (jego ruiny znajdują się na przedmieściach dzisiejszej wielkiej metropolii Xi’an). (…)
Barwa i sztandar. Symbole nowego cesarstwa
Pierwszym krokiem było symboliczne wprowadzenie nowych sztandarów i symboli władzy. W wierzeniach ówczesnych Chińczyków świat przechodził cyklicznie pięć okresów, każdy symbolizowany przez inny element — Wodę, Ogień, Drewno, Metal i Ziemię — przy czym każdy z nich miał swój kolor i liczbę.
Pierwszy Cesarz ogłosił, że czasy przed zjednoczeniem były epoką ognia, jego rządy miały więc być początkiem epoki wody, gdyż jest to element, który triumfuje nad ogniem. Kolorem wody była czerń — dlatego sztandar cesarski miał być czarny, tak jak litery dokumentów oficjalnych, pieczęcie i inne symbole władzy i nawet służbowe szaty i czapki urzędników.
Symbolika uwzględniała też liczbę sześć — np. czapki urzędników były wysokie na sześć palców etc.
Dzieło zjednoczenia. Struktura starożytnych Chin
Dużo ważniejsza reforma dotyczyła organizacji administracji państwa. Pierwszy Cesarz zdecydował, że nie będzie rozdawał posiadłości lennych i nie pozwoli na powstawanie krajów wasalnych.
Reklama
Kraj podzielono na 36 wielkich prowincji (kiun), te zaś na prefektury (hien), okręgi (xiang), powiaty (ting) i podstawowe jednostki terytorialne — wioski (li).
Całe terytorium celowo podzielono tak, aby zatrzeć dawne granice królestw. Zniszczono także dawne wały granicz ne, którymi kraje odgradzały się od sąsiadów, pozostawiając tylko te, które kraje Qin, Wei, Zhao i Yan wzniosły na swych granicach zewnętrznych, aby bronić się przed koczownikami stepowymi.
Zniszczono również mury, bariery i przeszkody ustawione na przełęczach, rzekach i kanałach, służące wcześniej do kontroli ruchu i pobierania myta na granicach królestw i innych domen wasalnych. Celem tej reformy było zachowanie kontroli państwa nad prowincjami i uniemożliwienie powstania silnych regionalnych ośrodków władzy.
W tym też celu na poziomie prowincji władzę gubernatorską podzielono między trzech równych rangą urzędników: gubernatora cywilnego, komendanta wojskowego i cesarskiego inspektora, który miał kontrasygnować decyzje swoich dwóch kolegów i regularnie składać na nich raporty do stolicy.
Ogłoszenie nowego podziału terytorialnego władca nakazał upamiętnić organizacją w każdej jednostce terytorialnej — nawet w najmniejszej wiosce — wielkich festynów i uczt, na które zaproszono wszystkich poddanych na koszt państwa.
Reklama
Prawa, urzędy i unicestwiona arystokracja
Zakazano dziedziczenia funkcji i urzędów — urzędnicy mogli być odwołani w każdej chwili, zaś ich jedynym legalnym źródłem dochodów była pensja wypłacana przez państwo. Dla całego kraju wprowadzono ujednolicony kodeks prawny, cywilny i karny, oparty na prawodawstwie Qin, stworzonym przez wielkiego reformatora Szang Yang w IV wieku p.n.e.
Po podbiciu Sześciu Królestw prawie wszystkie lenna arystokratów i klanów królewskich zostały skonfiskowane, zaś pozyskane w ten sposób grunty rozdano chłopom, co bardzo przyczyniło się do akceptacji nowego reżimu przez zwykłych zjadaczy chleba.
Arystokratów z podbitych państw osiedlono przymusowo w okolicy Xianyang, aby mieć ich na oku, zaś ich jedynym źródłem dochodów stały się zasiłki wypłacane przez państwo. Według kroniki Sima Qian, przesiedlono wtedy do Qin aż 120 tysięcy rodzin (!), ale trudno w to uwierzyć; niewątpliwie jednak liczba deportowanych arystokratów była duża.
Reformy, które przetrwały tysiąclecia
W całym państwie skonfiskowano uzbrojenie i zakazano jego posiadania osobom prywatnym. Z zebranej i przetopionej broni odlano tysiące dzwonów, a także dwanaście ogromnych posągów (Metalowych Ludzi), każdy ważący ponoć kilkadziesiąt ton. Posągi te stały się jedną z najwidoczniejszych ozdób głównego pałacu w Xianyang.
Cesarz ujednolicił system monetarny, zastępując wszystkie dotychczasowe środki płatnicze stosowanymi w Qin okrągłymi monetami z kwadratowym otworem w środku, umożliwiającym noszenie ich nanizanych na sznurki. W obiegu były dwa rodzaje monet — ze złota i z brązu.
Złote monety służyły przy wielkich transakcjach, jak kupno transportu zboża, stad bydła lub gruntów, zaś pieniądze brązowe — do transakcji w życiu codziennym. System monetarny w Chinach zmieniał się od tego czasu wiele razy, ale ogólny kształt monet przetrwał od czasów Pierwszego Cesarza aż do XX wieku.
Reklama
Ujednolicono także i uproszczono pismo, aby ułatwić administrowanie krajem. Wzory nowych znaków wyryto na monumentalnych kolumnach w Xianyang i w stolicach prowincji. Ta reforma była nadzorowana osobiście przez ministra Li Si. W późniejszych wiekach wprowadzono zmiany w piśmie, ale w ogólnym zarysie, wprowadzone przez Pierwszego Cesarza, także przetrwało ono do XX wieku, aż do czasów Mao.
Ujednolicono również system miar i wag, rozszerzając na całe Chiny jednostki wprowadzone w Qin jeszcze przez samego kanclerza Szang Yanga. Pierwszy Cesarz wprowadził nawet jednolity rozstaw osi dla wszystkich wozów w całym imperium; bardzo usprawniło to ruch na drogach, gdyż pojazdy mogły poruszać się w tych samych koleinach, wyżłobionych w nieutwardzanej nawierzchni.
Władca ogłosił także program wielkich robót: rozbudowę i modernizację sieci dróg, wzniesienie monumentalnego pałacu w stolicy, a także zbudowanie w okolicy Xianyang kopii pałaców królewskich sześciu podbitych królestw, do których przeniósł zdobyte haremy i skarbce.
Aby zapewnić sobie możliwość mobilizowania w przyszłości wielkich armii, a także lepiej zapobiegać klęskom głodu, kontynuował rozbudowę wielkich spichlerzy państwowych. (…)
Reklama
Nagrodzone drzewo
Pierwszy Cesarz oparł swą władzę na centralizacji państwa, silnej administracji, surowych prawach, utrzymywaniu porządku i budzących respekt symbolach majestatu (tytuł, nowe godła, pałace, kolumny z inskrypcjami, monumentalny grobowiec etc.), ale także celowo kreował się na istotę wyższą, mającą władzę nawet nad naturą.
Gdy składał ofiary na świętej górze Dai, został zaskoczony przez ulewę i musiał schronić się pod drzewem. Gdy deszcz ustał, cesarz w podzięce mianował drzewo dostojnikiem dworskim piątej rangi. Wiedząc, że historię tę będzie się często opowiadać w całym kraju, dał w ten sposób do zrozumienia, że nawet drzewa mu służą, a także że żadna zasługa nie pozostanie bez nagrody.
Źródło
Tekst stanowi fragment książki Macieja Kuczyńskiego pt. Wojna Czu z Han 209-202 p.n.e. Jej limitowana edycja ukazała się w 2023 roku nakładem wydawnictwa Bellona.
