Kronika Galla Anonima, a więc najstarsza księga opisująca wczesne dzieje dynastii Piastów, różniła się od kolejnych dzieł tym, że autor bardzo ostrożnie dozował w niej nieprawdopodobne wątki. Tylko kilka historii przekazanych przez dziejopisa miało wyraźnie baśniową otoczkę. Do najbardziej znanych, a zarazem najbardziej tajemniczych, należy zaliczyć relację o księciu Popielu.
Gall Anonim nie twierdził, że Piastowie od zawsze rządzili Polską. Zgodnie z jego narracją kraj miał wcześniej inną dynastię. Jej ostatni przedstawiciel, Popiel, został w bliżej nieokreślony sposób „doszczętnie usunięty z królestwa” i zastąpiony przez Siemowita.
Reklama
Popiel i myszy
O samej sukcesji kronikarz nie miał nic więcej do powiedzenia. Krótko zakreślił jednak dalsze losy obalonego księcia. Oto jego słowa, w przekładzie Romana Grodeckiego:
Opowiadają też starcy sędziwi, że ów Popiel wypędzony z królestwa tak wielkie cierpiał prześladowanie od myszy, iż z tego powodu przewieziony został przez swoje otoczenie na wyspę, gdzie tak długo w drewnianej wieży broniono go przed owymi rozwścieczonymi zwierzętami, które tam przepływały, aż opuszczony przez wszystkich dla zabójczego smrodu [unoszącego się z] mnóstwa pobitych [myszy], zginął śmiercią najhaniebniejszą, bo zagryziony przez [te] potwory.
Historia, dramatyczna już w swej najwcześniejszej formie, była następnie rozwijana przez kolejnych kronikarzy. Do dzisiaj intryguje naukowców, usiłujący dociec, czy stanowiła czysty wymysł, czy też odbijała, jak w krzywym zwierciadle, jakieś autentyczne zdarzenia.
Prawdziwy trzon legendy?
Przed laty Henryk Łowmiański obsadzał Popiela w roli przywódcy plemienia Goplan, konkurującego z Piastami. Ostatnio archeolog Andrzej Buko zasugerował z kolei, na podstawie nowoczesnych wykopalisk, że w postaci Popiela mógł się zawierać ślad po autentycznych przeciwnikach Piastów znad Obry (na południowy zachód od kolebki przyszłego państwa polskiego).
Reklama
Ogółem przeważa opinia, że Popiel nie został całkowicie zmyślony, a tradycja o nim ukazywała resztki pamięci po niegdysiejszej walce Piastów o dominację w regionie. Bardziej tajemniczo przedstawia się geneza baśniowych motywów, zrelacjonowanych przez Galla.
Wspomniany Henryk Łowmiański sugerował, że myszy symbolizowały w istocie jakąś grupę przeciwników księcia, zapewne zbuntowanych wojowników. Zwrócił przy tym uwagę na fakt, że w pobliżu Ostrowa Lednickiego funkcjonowała stara nazwa miejscowa „Myszki”.
Jacek Banaszkiewicz wyrażał z kolei opinię, że legenda czerpała z bardzo starego zasobu wyobrażeń o myszach, właściwego dla różnych ludów dawnej Europy.
Zachodni klucz do zrozumienia historii
Chyba jednak rozwiązanie zagadki jest prostsze. Mało kto zdaje sobie sprawę z faktu, że opowieść łudząco podobna do tej o Popielu była powtarzana w niemieckiej Nadrenii na początku XI stulecia.
Reklama
Miało się tam zdarzyć, że pewien rycerz zawłaszczył dobra kościelne, za co spadła na niego dotkliwa klątwa. We własnej sypialni zaatakowała go zgraja myszy. Bronił się na wszelkie sposoby: wymachiwał kijem, niestrudzenie siekł gryzonie mieczem. Nic nie pomagało. Wreszcie kazał zamknąć się w jakiejś wieży na odludziu. Tam też jednak nie był bezpieczny. Myszy odnalazły go i pożarły żywcem.
Historię zapisano we wpływowych Rocznikach kwedlinburskich pod rokiem 1012. Dzieło to było notowane przez mniszki, pod okiem opatki Adelajdy. Tymczasem już rok później siostrzenica tejże przełożonej, Rycheza Lotaryńska, wyruszyła do Polski, by poślubić następcę tronu Mieszka II Lamberta.
Najprostsza interpretacja zdarzeń nasuwa się sama. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa Rycheza przeniosła opowieść o rycerzu pożartym przez myszy nad Wisłę.
Powtarzano ją tam z nie mniejszym zainteresowaniem niż w samej Nadrenii. A że relacja wyszła z kręgów dworskich, to po kilku dekadach – gdy zatarły się już jej szczegóły – zaczęto łączyć ją z inną, lokalną historią: o obaleniu złego poprzednika Piastów, księcia Popiela.
Wybrana bibliografia
- Banaszkiewicz J., Podanie o Piaście i Popielu. Studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi, Warszawa 1986.
- Buko A., Ośrodki centralne a problem najstarszego patrymonium Piastów, „Archeologia Polski”, t. 66 (2012).
- Janicki K., Damy ze skazą, Kraków 2016.
- Strzelczyk J., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 1998.
Wczesna Słowiańszczyzna i początki Polski w fabularnym ujęciu
