W średniowieczu osoba, która zdołała przetrwać dzieciństwo, zwłaszcza zaś najniebezpieczniejszy okres niemowlęctwa, miała prawo oczekiwać, że dotrwa do pięćdziesiątych urodzin. Specjaliści zakładają, że co do zasady najdłużej żyli przedstawiciele szeroko rozumianych elit społecznych. Było tak zwłaszcza po zaskakującej zmianie, do której doszło około roku 1400.
Trudno ocenić faktyczną różnicę między długością życia średniowiecznych plebejuszy oraz panów, bo dostępne źródła niewątpliwie są, z samej swej natury, zmanipulowane. Należy pamiętać, że do wszelkich rejestrów, kronik czy dokumentów trafiały informacje nie o wszystkich członkach wierchuszki społeczeństwa, ale głównie o tych, którzy żyli wystarczająco długo, by ugruntować swój status i dosłownie zapisać się w historii.
Reklama
Podejrzanie wysokie liczby?
Wyliczono na przykład, że mediana długości życia wszystkich papieży, jacy zasiadali na tronie Piotrowym od 1200 do 1599 roku, wynosiła 66 lat. Mowa jednak o ludziach dzierżących rangę, która zasadniczo wymagała sędziwego wieku. Z takich szacunków nie można wyciągać wniosku, że także szeregowi księża czy choćby biskupi żyli równie długo.
Podobnie należałoby podchodzić do badań, zgodnie z którymi włoscy malarze z przełomu średniowiecza i renesansu umierali przeciętnie w wieku 63 lat, a filozofowie – aż 69 lat.
Również ta statystyka nie obejmuje wszystkich ludzi pędzla czy pióra, ale w pierwszej kolejności tych, którzy osiągnęli wyjątkowy sukces. I cieszyli się na tyle dobrym zdrowiem i dużym szczęściem, aby zdobyć sławę i zagwarantować sobie pamięć potomnych.
Niekiedy zdarzało się zresztą, że przynależność do uprzywilejowanych grup radykalnie pogarszała, nie zaś polepszała, życiowe perspektywy. Na przykład życie mnisze i zakonne na co dzień zapewniało dobre warunki mieszkaniowe, dostęp do żywności i lepszą higienę niż egzystencja świecka, ale w przypadkach, gdy za mury klasztoru dotarły zakaźne choroby, stawało się śmiertelnie niebezpieczne.
Reklama
Mnisi jedli ze wspólnych mis, modlili się razem, spali w wieloosobowych dormitoriach. W efekcie na przykład we francuskim klasztorze Montpellier tylko 5% mnichów przeżyło pierwszy atak dżumy w latach 1347–1352. Z kolei w opactwie westminsterskim u schyłku średniowiecza nowy oblat, zwykle będący nastolatkiem, mógł oczekiwać, że przeżyje w klasztorze tylko jakieś 10 lat.
Niewytłumaczona zmiana
Do nowych, intrygujących wniosków w ostatnich latach doprowadziła masowa digitalizacja leksykonów biograficznych i genealogicznych. Neil Cummins z London School of Economics zebrał z dostępnych źródeł dane o datach narodzin i zgonów łącznie 115 650 przedstawicieli rodzin panujących, szlachty i rycerstwa z lat 800–1800.
Do jego bazy trafiły w większości osoby żyjące w czasach nowożytnych na zachodzie Europy. Cummins uwzględnił jednak także około 20 000 członków średniowiecznej elity, w tym tej z południowej, środkowej czy wschodniej części kontynentu.
Wyliczył, że do połowy XIV stulecia przewidywana długość życia rycerzy czy też szlachciców była względnie stabilna. W latach 800–1400 średni wiek w chwili śmierci wynosił 48 lat. Potem doszło jednak do wyraźnego wzrostu.
Reklama
W XV wieku przewidywana długość życia członka elity wynosiła już jakieś 55 lat. Po 1500 roku nastąpił ponowny spadek i dopiero w XVII stuleciu statystyka zaczęła znów, teraz już nieprzerwanie, rosnąć.
Przyczyny nagłego wydłużenia się życia rycerzy, szlachciców i członków rodzin panujących u schyłku średniowiecza nie są znane. Cummins sugeruje, że mogło chodzić o skutki doboru naturalnego (epidemie dżumy z XIV wieku przeżyli tylko najsilniejsi), albo o powszechne, choć nieznane, zmiany w diecie.
Historia średniowiecza, jakiej jeszcze nie było
Jaka była najwyższa budowla średniowiecza? Jak przeliczyć ówczesne pieniądze na dzisiejsze złotówki? Ile kalorii zapewniała dziennie średniowieczna dieta? I ilu zbrojnych naprawdę brało udział w bitwach sprzed 500 lub 1000 lat?
O tym wszystkim i nie tylko dowiecie się z najnowszej książki Kamila Janickiego – Średniowiecze w liczbach. Zdobądź swój egzemplarz na Empik.com.
