Surowy klimat, niedostatek pożywienia oraz ciężka praca mocno odbijały się na życiu mieszkańców Skandynawii we wczesnym średniowieczu. Badania archeologiczne jasno dowodzą, że ból był stałym elementem codzienności wikingów. Oto jakie konkretnie dolegliwości trapiły ludzi Północy ponad 1000 lat temu.
Zachowane źródła historyczne związane z wikingami niestety tylko z rzadka i w sposób ogólnikowy poruszają temat stanu ich zdrowia. Jednak dzięki zakrojonym na szeroką skalę badaniom archeologicznym wiemy całkiem sporo o dolegliwościach trapiących mieszkańców wczesnośredniowiecznej Skandynawii.
Reklama
Głód wśród wikingów
Wikingowie zdecydowanie nie mogli poszczycić się długowiecznością. Wykopaliska prowadzone na licznych stanowiskach sugerują, że osoby, które osiągnęły pełnoletność zwykle umierały w wieku około 40 lat. Ludzie żyjący ponad 55 lat stanowili zaś prawdziwą rzadkość. Badania blisko 250 pochówków z terenu Danii wykazały, że jedynie niespełna 1% zmarłych osiągnął ten wiek!
Analiza zachowanych szkieletów sugeruje, że jednym z kluczowych czynników odbijających się na stanie zdrowia wikingów był głód. Badania z terenu dzisiejszej Szwecji pokazują, że aż 37% dorosłych kobiet i 7% mężczyzn wykazywało objawy wyraźnego niedożywienia w dzieciństwie.
Ścierające się zęby wikingów
Zgodnie z tym, co pisze profesor Kirsten Wolf w pracy Daily Life of the Vikings „choroby spowodowane niedoborami w diecie, takie jak szkorbut, musiały być szeroko rozpowszechnione, zwłaszcza zimą, gdy często brakowało pożywienia”. Amerykańska historyczka dalej dodaje, że:
Badania szkieletów jasno dowodzą również, że choroba zwyrodnieniowa stawów była powszechna wśród dorosłych. Ludziom często brakowało jednego lub więcej zębów, ale próchnica zębów jest rzadko spotykana (wyraźnie z powodu braku białego cukru w diecie).
Reklama
O ile faktycznie próchnica nie stanowiła większego problemu wśród mieszkańców wczesnośredniowiecznej Skandynawii, to jednak dla przytłaczającej większości wikingów ból zębów był niemal codziennością. Działo się tak z uwagi na kamienny pył w mące, który powodował ścieranie się uzębienia. Drobinki skał dostawały się bowiem do pożywienia w trakcie mielenia ziarna na kamiennych żarnach.
Z kolei jeżeli chodzi o wspomniane już choroby układu szkieletowego, to poza zwyrodnieniami stawów ludziom północy często doskwierały także zapalenia kości oraz problemy z kręgosłupem (głównie dyskopatie), które wynikały z ciężkiej pracy. Z drugiej strony prawdziwą rzadkość stanowiła osteoporoza, co jednak nie powinno dziwić, biorąc pod uwagę średnią długość życia.
Choroby zakaźne
Jeżeli chodzi o choroby zakaźne, to zdaniem profesor Wolf „gruźlica, tyfus, nawracająca gorączka, trąd i czerwonka” zbierały śmiertelne żniwo.
Wiadomo, że epidemia trądu i krwawych upławów dosięgła dublińskich wikingów w 949 r., a historyk William z Malmesbury (zm. ok. 1143 r.) opowiada o wybuchu prawdopodobnie czerwonki wśród Duńczyków w angielskim Kent.
Reklama
Jednak nic nie wskazuje na występowanie epidemii dżumy w epoce wikingów, które spowodowałyby poważną redukcję populacji na danym obszarze. W Skandynawii i koloniach nordyckich na Północnym Atlantyku ludzie mieszkali na farmach rozsianych na rozległym obszarze lub w małych osadach, a miasta były nieliczne i oddalone od siebie i stosunkowo małe.
Ten rodzaj izolacji prawdopodobnie zapewniał pewną ochronę przed chorobami zakaźnymi, ale pozostawiał też lokalną społeczność bez ochrony, gdy nowa choroba została przyniesiona z innej społeczności.
W takich przypadkach skutki mogły być katastrofalne. Odbiciem tego są skandynawskie sagi, w których można znaleźć co najmniej dwa opisy, gdy przewleczona z zewnątrz choroba doprowadziła do śmierci niemal wszystkich mieszkańców odizolowanego gospodarstwa.
Bibliografia
- Else Roesdahl, Historia Wikingów, Marabut 1996.
- Neil Price, The Children of Ash and Elm. A History of the Vikings, Penguin Books 2022.
- Viking-Age Trade Silver, Slaves and Gotland, red. Jacek Gruszczyński, Marek Jankowiak, Jonathan Shepard, Routledge 2021.
- Kirsten Wolf, Daily Life of the Vikings, Reenwood Press 2004.
Ilustracja tytułowa: Rekonstruktor w stroju wikinga (Stipa Jennifer/CC BY-SA 4.0).
