Latem 671 roku p.n.e. wysłana przez asyryjskiego króla Asarhaddona armia pomaszerowała przez Azję Zachodnią, przeszła półwysep Synaj i wkroczyła na ziemię egipską. Faraon Taharka zdołał uciec, ale nie udało się to jego żonie, następcy tronu oraz wielu kobietom z jego haremu. Wszyscy oni wpadli w ręce wroga. Wraz z ogromną ilością łupów, ważnymi politycznie zakładnikami, rzemieślnikami, egzorcystami i magami, których to ludzi były całe setki, zostali przywiezieni do Niniwy, siedziby Asarhaddona nad rzeką Tygrys, obecnie w północno-wschodnim Iraku.
Był to bezprecedensowy triumf Asyrii. Dwa lata wcześniej król Asarhaddon miał powiedzieć, jak zachowało się to w źródłach, że wrogowie jego „drżeli jak trzcina podczas burzy”, aż „serce im biło”. I że „nie było rywala, któremu nie sprostałby mój oręż”.
Reklama
Wielkie zwycięstwo nad Egiptem zdawało się potwierdzać te przechwałki. Czym prędzej wysłał listy do wielu władców odległych terytoriów w basenie Morza Śródziemnego, od Cypru i Grecji po tereny obecnej Hiszpanii, żądając od nich darów i wyrazów szacunku. Spotkawszy się z pozytywną reakcją, Asarhaddon miał wszelkie powody, aby stwierdzić: „Odniosłem zwycięstwo nad władcami z czterech stron świata i spryskałem jadem śmierci wszystkich moich wrogów”.
Narodziny starożytnej Asyrii
Podbój Egiptu przez Asyryjczyków był zwieńczeniem nader długiego procesu. Rozpoczął się on w drugiej połowie trzeciego tysiąclecia p.n.e., gdy niewiele wskazywało na to, że Asyria zdoła pewnego dnia zapanować nad niemal całą Azją Zachodnią i licznymi przyległymi terytoriami. W sumie Asyria nie była wówczas jeszcze prawdziwym państwem, obejmowała tylko miasto Aszur.
Aszur, które znajdowało się około stu kilometrów na południe od Niniwy, było domem dla wielu ważnych świątyń, między innymi poświęconej bogu także nazwanemu Aszurem, ale nie było ważnym graczem na scenie politycznej.
Około 2000 roku p.n.e., po kilku wiekach istnienia w cieniu potężnych królestw południowej Mezopotamii, Aszur uzyskało polityczną niezależność. W ciągu następnych trzystu lat, w tak zwanym okresie staroasyryjskim, było rządzone wspólnie przez zgromadzenie ludowe i dynastię dziedzicznych władców. Zyskało na znaczeniu jako ośrodek międzynarodowego handlu cyną i tekstyliami, dochodząc z czasem do znacznego bogactwa.
Reklama
Okres upadku, który zaczął się około 1700 roku p.n.e., położył kres karierze miasta-państwa i jego wielkiej aktywności, niemniej nie był to koniec opowieści. Gdy w XIV wieku p.n.e. Aszur podniosło się z upadku, odrodziło się w nowej roli. Teraz było już stolicą całkiem sporego państwa, które zamierzało na dodatek poszerzać swoje granice, i to militarnie.
To były narodziny właściwej Asyrii, obejmującej liczne wielkie miasta, takie jak Niniwa, Kalhu i Arbela, do których wkrótce dołączyły kolejne. Był to też początek nowej ery: okresu średnioasyryjskiego. Asyria stała się pełnoprawną monarchią, jej mieszkańcy zaś zaczęli postrzegać swoje państwo jako równe największym potęgom, w tym Babilonii oraz Egiptowi leżącym na południe i na zachód od nowego mocarstwa.
Droga do potęgi
W XI wieku p.n.e. królestwo asyryjskie doświadczyło kolejnego kryzysu, związanego ze zmianami klimatycznymi, migracjami i napięciami wewnętrznymi. Straciło większość prowincji na zachodzie. Lecz gdy sytuacja się poprawiła, zdołało pozbierać się szybciej niż ktokolwiek inny w regionie. Wielu energicznych i bezwzględnych władców okresu nowoasyryjskiego (ok. 934–612 p.n.e.) wiedziało, jak wykorzystać polityczną słabość rywali.
Był to początek prowadzonej systematycznie kampanii ujarzmiania ich, niszczenia i aneksji. Początkowo chodziło jedynie o odzyskanie obszarów, które już wcześniej znajdowały się pod panowaniem asyryjskim, potem zaczęto jednak sięgać coraz dalej, z reguły nie okazując litości i często uciekając się do brutalnych metod, co Asarhaddon miał wyrazić słowami: „Przede mną miasta, za mną ruiny”.
Reklama
Znów pojawiły się problemy. Kilka razy, nawet w udanym skądinąd roku 671, wewnętrzne i zewnętrzne rewolty zagroziły hegemonii Asyrii. W Izraelu i Judei pojawiły się nowe ruchy religijne, co na dłuższą metę miało przynieść niedostrzegane wówczas, ale całkiem poważne skutki.
Niemniej pod koniec VIII wieku p.n.e. Asyryjczykom udało się stworzyć państwo, które przewyższyło wszystkie wcześniejsze wcielenia pod względem potęgi, wielkości i złożoności administracyjnej.
Upadek zapomnianego antycznego mocarstwa
W ostatnich latach panowania Asarhaddona Asyria obejmowała tereny od północno-wschodniej Afryki i wschodniej części wybrzeża Morza Śródziemnego po zachodni Iran i od Anatolii na północy do Zatoki Perskiej na południu.
Wznoszono wielkie pałace posadowione wśród obfitujących w egzotyczną roślinność ogrodów, szczycono się wielkimi bibliotekami, ludność miast zaś charakteryzowała się dużym zróżnicowaniem etnicznym. Ale nic nie trwa wiecznie. Już pół wieku po zakończeniu rządów Asarhaddona państwo asyryjskie doznało dramatycznego upadku, którego kulminacją było podbicie i zniszczenie Niniwy w 612 roku p.n.e.
Pierwsze imperium starożytnego świata
Kres Asyrii nastąpił na długo przed powstaniem innych imperiów antycznego świata. Imperium perskie narodziło się w 539 roku p.n.e. za sprawą Cyrusa II, imperium grecko-azjatyckie Aleksandra Wielkiego (i jego następców) w IV wieku p.n.e., w III wieku p.n.e. pojawiły się imperia stworzone przez indyjskiego władcę Aśokę i chińskiego cesarza Shi Huangdi z dynastii Qin.
Reklama
Najbardziej znaczące i wpływowe było cesarstwo rzymskie, którego początki sięgają I wieku p.n.e. Królestwo asyryjskie nie jest obecnie tak szeroko znane, jednak przez ponad sto lat, od około 730 do 620 roku p.n.e., reprezentowało polityczny twór tak rozległy i potężny, że bez wątpienia można nazwać je pierwszym imperium w historii świata.
Tak więc Asyria ma znaczenie. „Historia globalna” nie zaczyna się od Greków czy Rzymian, lecz od Asyrii. „Religie światowe” miały swój początek w tym, co działo się na peryferiach imperium. Jego upadek nastąpił na skutek pierwszej „wojny światowej”.
Powstałe 2700 lat temu za sprawą asyryjskich elit struktury biurokratyczne, sieci łączności czy modele dominacji kulturowej długo jeszcze służyły za wzór politycznym instytucjom kolejno wzrastających potęg. Pośrednio korzystamy z nich do dzisiaj.
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment książki Eckarta Frahma pt. Asyria. Powstanie i upadek pierwszego imperium w historii świata. Ukazała się ona nakładem Domu Wydawniczego Rebis w 2025 roku.
Tytuł, lead oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce korektorskiej.
