Nowożytność

Spośród wszystkich przedstawicieli kleru w dawnej Polsce największą, niezrównaną władzę mieli arcybiskupi gnieźnieńscy. Historykom zdarza się nawet twierdzić, że nasi prymasi byli potężniejsi od królów. Ale z podporządkowanymi sobie mniej więcej 14...

Przez setki lat twierdzono, że rdzenna ludność Meksyku uznała Hernanda Cortésa za boga, który w 1519 roku przybył do nich zgodnie z pradawnym proroctwem. Sądzono, że Moctezuma był trzęsącym się ze strachu tchórzem, szybko zwątpił w możliwość...

W obliczu rozwoju reformacji Kościół katolicki zaostrzył oficjalne reguły obowiązujące szeregowych księży. Chodziło między innymi o to, by kler stał się bardziej karny, ale też by jego zachowanie nie raziło na co dzień wiernych. Słowem: by księża...

XVII wiek zapisał się w historii Rzeczpospolitej Obojga Narodów jako stulecie wojen. W tym okresie aż pięciokrotnie toczyliśmy krwawe konflikty ze Szwecją. W ich trakcie często kluczową rolę odgrywała husaria, która swymi szarżami potrafiła odwrócić...

Porównania polskiej stolicy z Wiecznym Miastem nie miały związku ze starożytnym cesarstwem rzymskim. Nie bazowały na żadnych skojarzeniach z antykiem, nie da się ich też wyjaśnić lokalizacją siedziby królów, miejsca ich koronacji i pogrzebów...

Drugą połowę XVI wieku oraz kolejne stulecie można uznać za jeden z najbrudniejszych okresów w dziejach Europy zachodniej. Pewien znany francuski medyk przestrzegał wręcz, że „kąpiel, jeśli nie jest środkiem medycznym wskazanym w razie palącej...

Wbrew stereotypom tak zwany strój polski nie był noszony tylko przez szlachtę. Od samego początku używali go również mieszczanie. Fałszywe jest więc mniemanie, że to najpierw szlachcice zaczęli się nosić „z polska”, a dopiero po nich...

Bitwa rozpoczęła się 12 września 1683 roku we wczesnych godzinach porannych od kilku wymian ognia artyleryjskiego, po których wojska austriacko-niemieckie podjęły powolny marsz na dół. Potyczki i działa godzinami działały pośród skalistych turni i...

Doskonale poinformowany sekretarz Ludwiki Marii Gonzagi, żony dwóch polskich królów, kolejno Władysława IV Wazy i Jana Kazimierza, twierdził, że w ostatnich latach życia tak zarabiała łącznie do 370 000 złotych polskich. Dzisiaj byłoby to ponad...

Złota wolność była naczelnym, najbardziej umiłowanym hasłem dawnej polskiej szlachty. Jak jednak przekonuje historyczka Joanna Orzeł nie była to, wbrew częstemu przekonaniu, wcale wolność totalna, niczym nieograniczona.

O wielu bitwach w dziejach pisze się, że były dla danego kraju czy narodu jego Termopilami. Tak samo wielu dowódców zasłużyło sobie – oczywiście pośmiertnie – na tytuł następcy Leonidasa. Określenia te jakby szczególnie pasują jednak do wydarzenia...

Czy Jan Sobieski powinien był ruszać pod Wiedeń w 1683 roku? Jak postrzegano wówczas Rzeczpospolitą i czego właściwie spodziewano się po Polakach? Raymond Ibrahim – amerykański historyk pochodzący z rodziny egipskich Koptów – zwraca uwagę na...

„Szlachta jest wysoka i silna, z zadziwiającą zręcznością umie korzystać z szabli, zna na ogół nie tylko język ojczysty, jest hojna i mocno papieska” – pisał o członkach polskich elit pewien niezwykle spostrzegawczy nastolatek niemal 400 lat temu...

„Biednych tych Irokezów będę się starał oswoić z cywilizacją europejską” – napisał o Polakach Fryderyk II, król Prus, w liście do francuskiego filozofa Jeana d’Alemberta po pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej. Tym samym porównał on ubiór i...

Stanisław August Poniatowski często obwiniany jest o doprowadzenie do ostatecznego upadku Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Jego krytycy zarzucają mu między innymi, że we własnej sprawie wprowadził do Polski wojska rosyjskie w 1764 roku. Będąc u...

Znane i dziś powiedzenie „szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie” tłumaczone jest powszechnie tym, że pomimo różnic majątkowych, szlachcic uważał się za równego nawet najwyższym urzędnikom państwowym i magnatom. Jednak czy dawniej też tak sądzono?

Wszyscy władcy elekcyjni Rzeczpospolitej Obojga Narodów borykali się z wiecznymi problemami finansowymi. Żaden z nich nie narobił jednak takich długów, jak Stanisław August Poniatowski. Suma zobowiązań monarchy w chwili jego abdykacji przyprawia o...

W Rzeczpospolitej Obojga Narodów wielką wagę przywiązywano do zachowania się przy stole, bo uczty i bankiety były jednym z ważniejszych elementów życia. Spotkania przyjaciół czy towarzyszy wojskowych bywały luźne i swawolne – jak biesiada Kmicicowej...

Po śmierci Zygmunta II Augusta pierwszym królem obranym podczas wolnej elekcji został Francuz Henryk Walezy. Jego panowanie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów było bardzo krótkie, gdyż uciekł z niej w czerwcu 1574 roku, zaledwie po kilku miesiącach...

Kiedy 17 stycznia 1732 roku w Wołczynie przyszedł na świat czwarty syn wojewody mazowieckiego nikt nie mógł przypuszczać, że 32 lata później zasiądzie on na tronie Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Stanisław Antoni Poniatowski nie wywodził się bowiem...

Przez setki lat los dzieci polskich chłopów ulegał tylko niewielkim zmianom. Schyłek XVII wieku i stulecie XVIII przyniosły jednak znaczne pogorszenie doli najmłodszych mieszkańców wsi. Zachowane relacje nie pozostawiają wątpliwości co do tego jak...

Członkowie elit zachodniej i południowej Europy znali nowożytną Polskę głównie z opowieści, zresztą często zakłamywanych. Rzeczpospolitą ukazywano jako kraj osobliwy, nawet barbarzyński. Podróżnicy chętnie wyciągali na wierzch wady, nie zalety. A...

Niewielu ludzi w dziejach Rzeczpospolitej Obojga Narodów mogło poszczycić się takim awansem społecznym jak Adam Kotowski. Zaczynał dosłownie z niczym, a pod koniec życia zaliczał się do grona najzamożniejszych ludzi w kraju. Oto, jak wyglądała droga...

Gdańsk aż do połowy XVIII wieku stanowił najludniejsze i najbogatsze miasto Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Jednocześnie dysponował największą siłą militarną. O tym ostatnim, rzadko podnoszonym aspekcie pisze doktor Radosław Sikora w książce pt...

Obraza szlacheckiego honoru wymagała satysfakcji. Jeśli jednej ze stron nie wystarczyły solenne gwarancje, że wszystko było ledwie nieporozumieniem, chętnie decydowano się na pojedynek. Ten w czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów był często, jak...