Przyszły książę śląski i krakowski Henryk Brodaty, urodzony między 1165 a 1170 rokiem, jako mniej więcej dwudziestopięcioletni mężczyzna ożenił się z bawarską księżniczką Jadwigą z domu hrabiów Andechs. Jego zapamiętano jako niedoszłego króla. Ją – jako świętą Jadwigę Śląską, niemal równie sławną co żyjąca w późniejszym średniowieczu Jadwiga Andegaweńska.
Ślub z Jadwigą zapewniły Henrykowi koneksje ojca, wygnanego Bolesława Wysokiego, który na wszelkie sposoby próbował zbliżyć się do cesarza i uzyskać jego pomoc w powrocie do Polski.
Reklama
Ze strony Wysokiego, którego imię na dokumentach widniało od pewnego momentu obok imienia najmłodszego z synów, był to czytelny znak, że właśnie Henryka wybrał na dziedzica śląskiego władztwa.
I tak właśnie odczytali to bliscy Jadwigi, której dwie siostry zostały wydane za władców Węgier i Francji; ona również musiała wyjść za możnowładcę mającego przed sobą wielkie perspektywy. I mimo że Henrykowi nie było pisane sięgnięcie po królewską koronę, jego żona zyskała większą sławę i rozgłos niż jej koronowane siostry.
Przykładna żona i władczyni
W ocenie Przemysława Wiszewskiego była „najbardziej znanym członkiem śląskiej rodziny książąt piastowskich”. Zasłużyła sobie nie tylko na miano świętej, lecz także patronki Śląska. W chwili zamążpójścia miała tylko dwanaście lat, a zaledwie rok później urodziła pierwsze dziecko; było ich łącznie siedmioro, w tym czterech synów — Bolesław, Konrad i Henryk oraz jeden nieznany z imienia.
Jadwiga była przykładną żoną i władczynią, bez wątpienia też największą przyjaciółką i lojalną towarzyszką życia Henryka Brodatego. Prowadzony przez nią dwór, wypełniony młodziutkimi dwórkami pochodzącymi z rodów rycerskich i możnowładczych, promieniował kulturą zachodnią.
Reklama
Wiele z tych dziewcząt, również z pomocą księżnej, wyszło za mąż za polskich możnych i rycerzy, część trafiła do klasztoru w Trzebnicy. Znalazły się tam także mniszki z Bambergu, wysłane do Polski przez brata Jadwigi, miejscowego arcybiskupa. Jadwiga zaangażowała się w pomoc biednym i chorym, a także więźniom.
Wielką chwałę przyniosła jej opieka sprawowana nad trędowatymi kobietami. Przebywały one w leprozorium, które powstało w Środzie Śląskiej i w opinii Ryszarda Kiersnowskiego stanowiło raczej przytułek niż szpital, oferując nieszczęsnym niewiastom schronienie i w miarę godne warunki życia w specjalnie dla nich wydzielonym pomieszczeniu. Jadwiga wraz z synową Anną regularnie dostarczała im żywność i odzienie. (…)
Orędowniczka skazańców (i drugie dno tej historii)
W szczególnie dobrej pamięci zachowało księżną wielu skazańców, których swoim wstawiennictwem u męża uratowała przed śmiercią. Księżna, której Henryk nie potrafił odmówić w wielu sprawach, wybłagała u niego zamianę najwyższego wymiaru kary na zesłanie do opactwa trzebnickiego i prace przy wznoszeniu ogromnego kompleksu.
Być może, na co zwrócił uwagę Paweł Jasienica, stosowny edykt księcia spowodował jeszcze częstsze szafowanie wyrokami śmierci na Śląsku, zamienianymi natychmiast na niewolniczą niemal harówkę w Trzebnicy. Kto wie, czy podyktowana oddaniem Bogu i ludzkim miłosierdziem prośba Jadwigi i decyzja jej męża nie były przeklinane przez niektórych ze skazańców…
Reklama
Miłość ale nie żar
W dokumencie kanonizacyjnym Jadwigi stwierdzono: „Księciu była wierna w miłości aż do jego nagłej śmierci i to nie poprzez żar zmysłowej namiętności, lecz przez roztropne i serdeczne oddanie”.
W 1209 roku, a zatem gdy była zaledwie trzydziestotrzyletnią bądź może jeszcze młodszą kobietą, namówiła męża do złożenia przed biskupem wrocławskim Wawrzyńcem uroczystej obietnicy separacji od łoża małżeńskiego. (…)
Pomimo złożonych ślubów Jadwiga pozostała u boku męża na jego dworze, ale całkowicie zmieniły się jej zwyczaje i zachowanie. Nie była już księżną wspomagającą działalność małżonka i dodającą mu splendoru, zaczęła prowadzić życie surowe i pełne wyrzeczeń.
„Nie znam większej surowości”
Chodziła boso, rygorystycznie przestrzegała postów, regularnie się biczowała — osobiście lub prosząc o to służkę — nosiła też specjalną opaskę boleśnie raniącą ciało. W niczym nie przypominała dawnej wytwornej władczyni, otoczonej zbytkiem i przepychem.
Reklama
Po latach synowa Anna, przesłuchiwana jako świadek w procesie kanonizacyjnym, dała temu świadectwo w słowach: „Chociaż znam życie wielu świętych, nie znam takiej surowości, która byłaby większa lub podobna”. Księżnej Jadwidze (formalnie ogłoszonej świętą przez papieża Klemensa IV 26 marca 1267 roku) pisane było długie życie.
Miała umrzeć w 1243 roku, przeżywszy męża i wszystkie dzieci z wyjątkiem Gertrudy. Być może właśnie ten fakt był dla niej najbardziej przytłaczający i niósł ze sobą największą gorycz.
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment książki Sławomira Leśniewskiego pt. Piastowie. Przeklęty testament (Wydawnictwo Literackie 2025).
Tytuł, lead oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce korektorskiej.
