Fałszywa dynastia Romanowów. Czy wszyscy carowie od połowy XVIII wieku byli uzurpatorami?

Strona główna » Nowożytność » Fałszywa dynastia Romanowów. Czy wszyscy carowie od połowy XVIII wieku byli uzurpatorami?

W 1725 roku niedoszły król Szwecji Karl Fredrik av Holstein-Gottorp poślubił córkę cara Piotra Wielkiego Annę. Mimo że księciu nigdy nie udało się założyć korony, to stał się przynajmniej protoplastą nowej linii rosyjskiej dynastii. Władcy zasiadający na tronie w Petersburgu od drugiej połowy XVIII stulecia tylko w linii żeńskiej pochodzili od dawnych carów, określa się ich mianem Romanowów Holstein-Gottorp. Niektórzy sądzą jednak, że prawda o losach rodu była nawet bardziej niezręczna. Czy rosyjska dynastia wygasła zupełnie już w 1762 roku? I czy syn Karla, Piotr III, był ostatnim carem, w którego żyłach płynęła choć odrobina krwi samodzierżawców?

[Syn Karla i Anny] Peter Ulrich von Holstein-Gottorp, urodzony w 1728 roku w Kilonii, [podobnie jak niegdyś ojciec] był kolejnym planowanym kandydatem stronnictwa holsztyńskiego na tron szwedzki. Rosyjska cesarzowa Elżbieta, córka Piotra I, uznała jednak, że będzie lepiej, gdy wstąpi na tron rosyjski.


Reklama


Car, który ledwie mówił po rosyjsku

Od 1742 roku zamieszkał więc w Rosji i zmienił wyznanie na prawosławne. W 1745 roku poślubił urodzoną w Szczecinie Zofię von Anhalt-Zerbst z dynastii askańskiej, późniejszą cesarzową Katarzynę II. W 1754 roku przyszedł na świat ich syn, Paweł, późniejszy cesarz Paweł I, ojciec Aleksandra I i wielkiego księcia Konstantego, wielkorządcy Królestwa Polskiego.

Władzę w Rosji sprawowała od tej pory niemiecka dynastia powiązana rodzinnie z wieloma europejskimi domami panującymi. Duże znaczenie w administracji państwa rosyjskiego zyskały też osoby pochodzenia niemieckiego.

Piotr i Katarzyna na portrecie z 1756 roku (Anna Rosina Lisiewsk/domena publiczna).
Przyszły car Piotr III, Katarzyna i mały Paweł na portrecie z 1756 roku (Anna Rosina Lisiewsk/domena publiczna).

Karl Peter Ulrich, po kądzieli wnuk Piotra I, jako Piotr III objął tron po śmierci Elżbiety 5 stycznia 1762 roku. Podobno bardziej interesował się sprawami niemieckiego Holsztynu niż Rosji i nigdy nie nauczył się dobrze mówić po rosyjsku.

Podziwiał Prusy Fryderyka II Hohenzollerna. Niebawem doszło do otwartego konfliktu między nim a jego małżonką, Katarzyną, która doprowadziła do detronizacji Piotra już w lipcu 1762 roku i sama objęła tron cesarski.


Reklama


Piotr zmarł wkrótce potem w niewyjaśnionych okolicznościach, a ponieważ podawano w wątpliwość, czy istotnie jest ojcem Pawła I, można zaryzykować tezę o wygaśnięciu rosyjskiej linii Holstein-Gottorp, która ze względów propagandowych używała na potrzeby wewnętrzne nazwiska Romanow.

Bardzo rozrzedzona krew Romanowów

Nie oznaczało to, że odcinała się od tradycji dynastycznej rodu Holstein-Gottorp i ingerowania w sprawy członków rodziny, zasiadających na innych tronach europejskich. Tak też działo się w wypadku Szwecji, bowiem zarówno cesarzowa Elżbieta, jak i jej następcy popierali interesy Karla Fredrika.

Artykuł stanowi fragment książki Krzysztofa Mazowskiego pt. Oravais 1808 (Bellona 2023).
Artykuł stanowi fragment książki Krzysztofa Mazowskiego pt. Oravais 1808 (Bellona 2023).

Dodajmy, że po kongresie wiedeńskim na tronie Królestwa Polskiego zasiadali także przedstawiciele tej dynastii, uzurpujący sobie prawa zarówno do nazwiska Holstein-Gottorp, jak i Romanow. Formalnie zostali zdetronizowani podczas powstania listopadowego, ale w praktyce nosili ten tytuł do 1917 roku.

Zdaniem Wacława Gąsiorowskiego małżeństwo Piotra III z Katarzyną to główny powód, że panujący dom rosyjski nie ma praw ani do tradycji Romanowów, ani Holsteinów-Gottorp. Otóż Piotr III był synem Anny, starszej siostry cesarzowej Elżbiety, córki Piotra Wielkiego i Marty Skowrońskiej (Katarzyny I).

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

Po kądzieli przeto miał w sobie z dziada nieco krwi Romanowów, po mieczu zaś rzeczywistym ojcem Piotra był, jak uważa Gąsiorowski, pułkownik Bruhmer, Szwed, a dekoracyjnym – Niemiec, książę Holstein-Gottorp. Piotr III zatem uzurpował sobie prawo do tego ostatniego nazwiska.

Ostatnim prawdziwym Romanowem był zaś [zmarły w 1730 roku] Piotr II, syn zamordowanego przez ojca (Piotra I) następcy tronu Aleksego. Po kądzieli więc Piotr III miał tyle krwi rosyjskiej, co i Iwan VI (z niemieckiej dynastii Welfów) i nieprawe dzieci Elżbiety.


Reklama


Kto miał być ojcem Pawła I?

Zresztą w potomkach Piotra III i tej odrobiny krwi miało niebawem zabraknąć. Gąsiorowski jednak konsekwentnie przypisuje potomstwu Katarzyny II (i formalnie Piotra III), czyli Pawłowi i jego synom, dynastyczne niemieckie nazwisko Holstein-Gottorp, co w sumie było bliższe prawdy, w każdym razie, jeżeli chodzi o „niemieckość”, niż nazwisko Romanow… (…)

Historycy do dziś zastanawiają się, czy Paweł był synem Sałtykowa, kochanka Katarzyny, czy Piotra? Jak pisze Simon Sebag Montefiore, Katarzyna, posuwając się do niewybaczalnej złośliwości pod adresem Pawła, w swoich prywatnych pismach twierdziła bowiem, że był on owocem związku z kochankiem, co oznaczałoby, że cała późniejsza dynastia panująca w Rosji nie powinna nosić nazwiska Romanow (ani Holstein-Gottorp).

Car Paweł I w stroju koronacyjnym Władimir Borowikowski/domena publiczna).
Car Paweł I w stroju koronacyjnym (Władimir Borowikowski/domena publiczna).

Nie sposób rozstrzygnąć tej kwestii, ale nawet w XVIII wieku niektóre dzieci płodzili ich oficjalni ojcowie. To prawdziwy cud genetyki, że ślady rodziców możemy odnaleźć w ich dzieciach, które czasem nie miały okazji ich poznać.

Paweł wyrósł na brzydkiego młodzieńca, a Katarzyna celowo jeszcze zamazała obraz, podkreślając brzydotę Sałtykowa. Paweł z pewnością nie wyglądał jak le beau Sałtykow, lecz wyglądał i zachowywał się jak Piotr.

Źródło

Artykuł stanowi fragment książki Krzysztofa Mazowskiego pt. Oravais 1808. Ukazała się ona w 2023 nakładem wydawnictwa Bellona.

Wojna, po której Szwecja straciła Finlandię

Autor
Krzysztof Mazowski

Reklama

Wielka historia, czyli…

Niesamowite opowieści, unikalne ilustracje, niewiarygodne fakty. Codzienna dawka historii.

Dowiedz się więcej

Dołącz do nas

Kamil Janicki

Historyk, pisarz i publicysta, redaktor naczelny WielkiejHISTORII. Autor książek takich, jak Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa, Wawel. Biografia, Warcholstwo czy Cywilizacja Słowian. Jego najnowsza książka to Życie w chłopskiej chacie (2024). Strona autora: KamilJanicki.pl.

Rafał Kuzak

Historyk, specjalista od dziejów przedwojennej Polski. Współzałożyciel portalu WielkaHISTORIA.pl. Autor kilkuset artykułów popularnonaukowych. Współautor książek Przedwojenna Polska w liczbach, Okupowana Polska w liczbach oraz Wielka Księga Armii Krajowej.

Wielkie historie w twojej skrzynce

Zapisz się, by dostawać najciekawsze informacje z przeszłości. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.